Bài 1: Phương pháp và kỹ năng học tập môn khoa học tự nhiên

1. PHƯƠNG PHÁP TÌM HIỂU TỰ NHIÊN

Câu hỏi 1. Em hãy mô tả một hiện tượng trong tự nhiên đã quan sát được. Từ đó đặt câu hỏi cần tìm hiểu về hiện tượng đó.

Lời giải tham khảo:

Ví dụ: băng tuyết vào mùa đông dần dần tan chảy khi mùa hè đến.

⇒ Câu hỏi cần tìm hiểu về hiện tượng là: Nguyên nhân nào khiến các vật đang từ thể rắn chuyển sang thể lỏng?

Câu hỏi 2: Để trả lời cho câu hỏi trên, giả thuyết của em là gì?

Lời giải tham khảo:

Giả thuyết mà em đưa ra là: sự chênh lệch về nhiệt độ sẽ dẫn đến sự thay đổi về thể của chất.

Câu hỏi 3: Kế hoạch kiểm tra giả thuyết của em cần thực hiện những công việc nào?

Lời giải tham khảo:

Kế hoạch kiểm tra giả thuyết của em cần thực hiện những công việc sau:

(1) Sử dụng 2 - 4 viên nước đá cho vào hai cốc thuỷ tinh riêng biệt.

(2) Ghi lại và so sánh khoảng thời gian những viên nước đá tan hoàn toàn ở mỗi cốc thủy tinh trong các trường hợp: 

• Cốc 1: đun nóng nhẹ cốc bằng ngọn lửa đèn cồn.
• Cốc 2: không đun nóng cốc để trong môi trường thường.

Câu hỏi 4: Thực hiện kế hoạch của em và rút ra kết quả.

Lời giải tham khảo:

Kết quả được rút ra như sau: các viên nước đá ở cốc thủy tình 1 tan nhanh hơn cốc thủy tinh 2.

Câu hỏi 5: Rút ra kết luận cho nghiên cứu của em.

Lời giải tham khảo:

Kết luận cho nghiên cứu của em được rút ra như sau: Sự chuyển thể từ thể rắn sang thể lỏng của một chất phụ thuộc vào nhiệt độ, gọi là sự nóng chảy, trong đó nhiệt độ càng cao thì quá trình nóng chảy diễn ra càng nhanh.

2. KĨ NĂNG HỌC TẬP MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN

Câu hỏi 1. Hãy quan sát Hình 1.1 và mô tả hiện tượng xảy ra, từ đó đặt câu hỏi cần tìm hiểu, khám phá.

Lời giải tham khảo:

Quan sát hình 1.1 hiện tượng xảy ra là: nước rơi xuống từ các đám mây.

Câu hỏi cần tìm hiểu, khám phá được đưa ra là: Hiện tượng nước rơi xuống từ các đám mây gọi là gì? Tại sao lại có mưa? Khi nào những đám mây sẽ biến thành mưa?...

Câu hỏi 2. Quan sát Hình 1.2, phân loại động vật có đặc điểm giống nhau rồi xếp chúng vào từng nhóm.

Lời giải tham khảo:

Quan sát hình 1.2 ta phân loại được các động vật như sau:

• Nhóm động vật có cánh gồm có: bồ nông, vịt.
• Nhóm động vật ăn cỏ gồm có: voi, thỏ, tê giác, hươu cao cổ, ngựa vằn, trâu, hà mã.
• Nhóm động vật ăn thịt gồm có: sư tử, cá sấu.

Câu hỏi 3. Kỹ năng quan sát và phân loại thường được sử dụng ở bước nào trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên?

Lời giải tham khảo:

Kỹ năng quan sát trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên thường được sử dụng ở các bước quan sát và đặt ra các câu hỏi nghiên cứu.

Kỹ năng phân loại trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên thường được sử dụng ở các bước thực hiện kế hoạch.

Câu hỏi 4. Bảng dưới đây cho biết số liệu thu được khi tiến hành thí nghiệm đếm tế bào trên một diện tích thân cây. Em có thể sử dụng kỹ năng liên kết nào để xử lí số liệu và rút ra kết luận gì?

Lời giải tham khảo:

Em có thể sử dụng các phép tính toán để xử lí số liệu ở bảng đã cho như sau:

• Ta đổi 1cm² = 100 mm².
• Số tế bào ở thân cây chưa trưởng thành: 36 x 5 x 100 = 18000 (tế bào).
• Số tế bào ở thân cây trưởng thành: 36 x 10 x 100 = 36000 (tế bào).

⇒ Kết luận: số tế bào ở thân cây trưởng thành gấp đôi so với số tế bào ở thân cây chưa trưởng thành.

Câu hỏi 5. Kỹ năng liên kết và kỹ năng đo thường được sử dụng ở bước nào trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên?

Lời giải tham khảo:

Kỹ năng liên kết trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên thường được sử dụng ở các bước thực hiện kế hoạch và bước đưa ra kết luận.

Kỹ năng đo trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên thường được sử dụng ở các bước thực hiện kế hoạch.

Câu hỏi 6. Kỹ năng dự báo thường được sử dụng ở bước nào trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên?

Lời giải tham khảo:

Kỹ năng dự báo trong phương pháp tìm hiểu tự nhiên thường được sử dụng ở bước hình thành nên các giả thuyết.

Câu hỏi 7. Em đã đứng trước lớp hay nhóm bạn để trình bày một vấn đề nào chưa? Em thấy bài thuyết trình của em còn những điểm gì cần khắc phục.

Lời giải tham khảo:

Học sinh tự trình bày theo trải nghiệm cá nhân.

Vận dụng : Bác sĩ chẩn đoán bệnh thường phải thực hiện các kỹ năng gì? Các kỹ năng đó tương ứng với các kỹ năng nào trong quá trình tìm hiểu tự nhiên?

Lời giải tham khảo:

Bác sĩ chẩn đoán bệnh thường phải thực hiện các kỹ năng sau và tương ứng với các kỹ năng trong tìm hiểu tự nhiên là::

• Kỹ năng quan sát: quan sát, lắng nghe tỉ mỉ những biểu hiện và lời nói của người bệnh.
• Kỹ năng đo: đo huyết áp, đo nhịp tim,...
• Kỹ năng phán đoán, phân loại loại bệnh, mức độ, khả năng chữa trị,...
• Kỹ năng viết báo cáo: viết hồ sơ bệnh án, kê toa,...
• Kỹ năng liên kết: xâu chuỗi, liên kết các dấu hiệu để chẩn đoán ra bệnh.
• Kỹ năng dự báo: dự báo về thời gian chữa bệnh, khỏi bệnh, tỷ lệ tái phát,...
• Kỹ năng thuyết trình: giải thích cho người bệnh nghe, hiểu về tình trạng sự khoẻ của họ và đưa ra phác đồ điều trị.

3. MỘT SỐ DỤNG CỤ ĐO

Câu hỏi 8. Dao động ký cho phép đọc được những thông tin nào?

Lời giải tham khảo:

Dao động ký cho phép đọc những thông tin sau: 

• Đồ thị của tín hiệu điện theo thời gian.
• Quy luật biến đổi của tín hiệu âm truyền tới theo thời gian.

Câu hỏi 9. Em hãy lựa chọn các dụng cụ đo phù hợp để đo thời gian cho mỗi hoạt động sau và giải thích sự lựa chọn đó.

a) Một người đi xe đạp từ A đến B.

b) Một viên bi sắt chuyển động trên máng nghiêng.

Lời giải tham khảo:

a) Một người đi xe đạp từ A đến B: lựa chọn sử dụng đồng hồ đo thời gian hiện số vì nó sẽ cho kết quả có độ chính xác cao, sai số không đáng kể.

b) Một viên bi sắt chuyển động trên máng nghiêng: lựa chọn sử dụng đồng hồ đo thời gian hiện số dùng cổng quang điện vì có thể kịp thời phát hiện chuyển động của viên bi sắt và điều khiển đồng hồ đo hoặc dừng đo, để cho ra kết quả chính xác nhất.

Hệ thống phát hiện người qua cửa ra vào hoạt động dựa trên nguyên tắc nào?

Lời giải tham khảo:

Hệ thống phát hiện người qua cửa ra vào hoạt động dựa trên những nguyên tắc sau: 

• Khi có người xuất hiện trong khoảng bán kính đã cài đặt, hệ thống cảm biến sẽ được kích hoạt và phát ra tín hiệu cảnh báo.
• Việc phát ra các tín hiệu báo động sẽ phải phụ thuộc vào các tín hiệu kích hoạt của cảm biến.
• Khi không phát hiện ai đang trong khu vực hoạt động đã quy định, tín hiệu báo động sẽ tự động ngắt để tránh gây ra hiểu lầm.

BÀI TẬP

Câu hỏi 1. Kỹ năng quan sát và kỹ năng dự đoán được thể hiện qua ý nào trong các trường hợp sau?

a) Gió mạnh dần, mây đen kéo đến, có thể trời sắp mưa.

b) Người câu cá thấy cần câu bị uốn cong và dây cước bị kéo căng, có lẽ một con cá to đã cắn câu.

Lời giải tham khảo:

a) Kỹ năng quan sát gồm có: gió mạnh dần, mây đen kéo đến.

Kỹ năng dự đoán gồm có: trời sắp mưa.

b) Kỹ năng quan sát gồm có: cần câu bị uốn cong, dây cước bị kéo căng.

Kỹ năng dự đoán gồm có: một con cá to đã cắn câu.

Câu hỏi 2. Cho một cốc nước ấm để trong điều kiện nhiệt độ phòng.

a) Em hãy lựa chọn các dụng cụ, thiết bị phù hợp có trong phòng thí nghiệm để xác định nhiệt độ, khối lượng và thể tích của nước trong cốc.

b) Sau 10 phút, nhiệt độ của nước trong cốc thay đổi thế nào?

c) Em đã sử dụng các kỹ năng nào để giải quyết các vấn đề trên?

Lời giải tham khảo:

a) Sử dụng dụng cụ nhiệt kế đo độ nước và bình chia thể tích để xác định nhiệt độ, khối lượng và thể tích của nước trong cốc.

b) Sau 10 phút, nhiệt độ của nước bên trong cốc thấp hơn so với nhiệt độ của nước ban đầu.

c) Để giải quyết các vấn đề trên, em sử dụng các kỹ năng quan sát, kỹ năng đo đạc và kỹ năng dự đoán.