Bài 29: Khái quát về sinh trưởng và phát triển ở sinh vật

I. Khái niệm sinh trưởng, phát triển và mối quan hệ giữa sinh trưởng và phát triển ở sinh vật

Câu hỏi 1. Tìm thêm các ví dụ về sinh trưởng và phát triển ở sinh vật

Lời giải tham khảo:

Một số ví dụ về sinh trưởng là: Hạt nảy mầm, gà tự đập vỡ vỏ trứng để chui ra..

Một số ví dụ về phát triển là: Từ hạt mầm phát triển thành cây, em bé từ phôi thai phát triển thành em bé hoàn thiện...

Luyện tập 1. Lấy ví dụ chứng minh mối quan hệ giữa sinh trưởng và phát triển ở động vật?

Lời giải tham khảo: 

Ví dụ chứng minh mối quan hệ giữa sinh trưởng và phát triển ở động vật: Trong vòng đời của ếch thì nòng nọc sẽ phải sinh trưởng để đạt đến kích thước nhất định mới phát triển thành ếch, cơ thể ếch phải sinh trưởng và đạt đến kích thước nhất định mới có thể phát triển khả năng phát dục sinh sản. 

Câu hỏi 2. Quan sát hình 29.1 và 29.2 chỉ ra dấu hiệu của sinh trưởng và phát triển.

Lời giải tham khảo:

Dấu hiệu của sinh trưởng là: tăng khối lượng và kích thước của cơ thể.

Dấu hiệu của phát triển là: hình thành các chức năng mới ở mỗi giai đoạn, xuất hiện hình thái mới của sinh vật.

II. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển ở sinh vật

Luyện tập 2. Cho biết các biểu hiện của sinh vật trong bảng 29.1 là sinh trưởng hay phát triển.

Lời giải tham khảo: 

1. Ảnh hưởng của chất dinh dưỡng

Câu hỏi 3. Vì sao chất dinh dưỡng có vai trò quan trọng đối với sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật?

Lời giải tham khảo:

Chất dinh dưỡng có vai trò quan trọng đối với sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật vì cơ thể thiếu hoặc thừa chất dinh dưỡng sẽ ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng và phát triển của sinh vật qua các giai đoạn.

Luyện tập 3. Lấy một số ví dụ về biểu hiện của thực vật, động vật khi thiếu và thừa chất dinh dưỡng.

Lời giải tham khảo:

Khi thiếu chất dinh dưỡng: cây trở nên còi cọc, chậm lớn, kém phát triển; trẻ em thiếu chất dinh dưỡng dẫn đến tình trạng còi xương, suy dinh dưỡng.

Khi thừa chất dinh dưỡng: cây có thể sinh trưởng nhanh nhưng phát triển chậm; còn người nếu thừa chất dinh dưỡng có thể dẫn đến thừa cân, béo phì và nhiều bệnh nguy hiểm khác.

Vận dụng 1. Dựa vào những biểu hiện sinh trưởng, phát triển nào ở người giúp em có thể biết được người đó thiếu hay thừa chất dinh dưỡng? Giải thích.

Lời giải tham khảo:

Dựa vào những biểu hiện như chiều cao, cân nặng, khả năng nhận thức,…ở người có thể biết được người đó thiếu hay thừa chất dinh dưỡng vì yếu tố dinh dưỡng ảnh hưởng trực tiếp đến sự sinh trưởng, phát triển của cơ thể nên nếu thiếu chất, cơ thể sẽ còi cọc, thấp bé, chậm phát triển và ngược lại, nếu thừa chất, cơ thể dễ bị béo phì, thừa cân và nhiều bệnh tật.

2. Ảnh hưởng của nước

Câu hỏi 4. Nêu ảnh hưởng của nước đối với sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật.

Lời giải tham khảo: 

Nước rất cần thiết đối với sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật nên nếu thiếu nước, các loài sinh vật sẽ sinh trưởng và phát triển chậm hoặc bị chết và mỗi giai đoạn phát triển sẽ cần lượng nước khác nhau.

Luyện tập 4. Lấy ví dụ về ảnh hưởng của nước đến sinh trưởng và phát triển của một số sinh vật ở địa phương em.

Lời giải tham khảo:

Khi mới cấy, cây lúa non cần nhiều nước, nếu không cung cấp đủ nước, cây sinh trưởng phát triển chậm, có thể bị chết còn khi cây lúa chín cần ít nước hơn, nếu nhiều nước quá có thể dẫn đến bị đổ cây.

3. Ảnh hưởng của nhiệt độ 

Câu hỏi 5. Nêu ảnh hưởng của nhiệt độ đối với sự sinh trưởng và phát triển của sinh vật.

Lời giải tham khảo: 

Mỗi loài sinh vật sinh trưởng và phát triển tốt trong điều kiện nhiệt độ và môi trường thích hợp nếu nhiệt độ quá thấp hoặc quá cao có thể làm cho quá trình sinh trưởng và phát triển của sinh vật bị chậm lại hoặc sinh vật bị chết. 

Ngoài ra ở động vật thì nhiệt độ còn ảnh hưởng đến chu kỳ sống, tỷ lệ nở trứng, tỷ lệ giới tính...

Câu hỏi 6. Quan sát hình 29.3, nêu ảnh hưởng của nhiệt độ đến sự sinh trưởng và phát triển của ruồi giấm và cá rô phi

Lời giải tham khảo:

Nhiệt độ có ảnh hưởng đến chu kỳ sống của ruồi giấm: ở nhiệt độ 25° C, ruồi giấm chỉ sống được 10 ngày, còn ở nhiệt độ 18°C thì có thể sống được 17 ngày.

Cá rô phi chỉ sống được ở nhiệt độ trong khoảng 5 - 42°C còn ngoài khoảng nhiệt độ này, cá sẽ bị chết.

Luyện tập 5. Nêu một số ví dụ minh hoạ về ảnh hưởng của nhiệt độ đối với thực vật và động vật.

Lời giải tham khảo: 

Một số ví dụ minh hoạ về ảnh hưởng của nhiệt độ đối với thực vật và động vật là:

• Một số sinh vật sống được ở nhiệt độ rất cao như vi khuẩn suối nước nóng chịu được nhiệt độ 70 – 90°C còn một số sinh vật sống được ở nhiệt độ rất thấp như ấu trùng sâu ngô chịu được nhiệt độ - 27°C.
• Một số loài rùa khi trứng được ấp ở nhiệt độ trong khoảng 26°C sẽ nở ra toàn con rùa đực, còn khi được ấp ở khoảng 32°C sẽ nở toàn con rùa cái.
• Hoa cúc, lay ơn, đào,… sẽ sinh trưởng mạnh và có thể nở sớm trong điều kiện khí hậu nắng ấm.

Luyện tập 6. Vì sao mùa đông cần cho gia súc ăn nhiều hơn, đặc biệt là gia súc còn non?

Lời giải tham khảo: 

Mùa đông cần cho gia súc ăn nhiều hơn, đặc biệt là gia súc còn non vì gia súc là động vật hằng nhiệt, vào mùa đông, nhiệt độ xuống thấp, nhiệt độ cơ thể gia súc cao hơn nhiều so với nhiệt độ môi trường nên cơ thể gia súc dễ bị mất nhiệt vào mùa lạnh và để bù lại lượng nhiệt đã mất và duy trì thân nhiệt ổn định, cơ chế chống lạnh được tăng cường, quá trình chuyển hoá ở tế bào tăng lên, các chất bị oxy hoá nhiều hơn thì gia súc non cần được ăn nhiều hơn hình thường để bù lại các chất đã bị oxy hoá, giúp cơ thể sinh trưởng và phát triển bình thường trong mùa đông.

Luyện tập 7. Lấy ví dụ về ảnh hưởng của nhiệt độ đến sự thay đổi của tán lá cây ở một số loài cây mà em biết

Lời giải tham khảo: 

Cây bàng, cây phượng, cây bạch dương,… thường rụng lá vào mùa thu – đông, đến mùa xuân – hè, tán cây lại rợp lá vì vào mùa đông, thời tiết lạnh, ít mưa, cây phải rụng lá để giảm sự thoát hơi nước còn đến mùa xuân, nhiệt độ tăng, mưa nhiều khiến cây sinh trưởng, phát triển nhanh và ra nhiều lá mới.

4. Ảnh hưởng của ánh sáng

Câu hỏi 7. Nêu vai trò của ánh sáng đối với sự sinh trưởng và phát triển của thực vật và động vật.

Lời giải tham khảo: 

Vai trò của ánh sáng đối với sự sinh trưởng và phát triển của thực vật là:

• Ánh sáng ảnh hưởng đến cường độ quang hợp, khả năng tích lũy vật chất của cây vì vậy ánh sáng có ảnh hưởng rất lớn đến sự sinh trưởng và phát triển của cây.
• Thời gian chiếu sáng ảnh hưởng đến sự ra hoa của một số loài cây: một số loài cây ra hoa trong điều kiện có thời gian chiếu sáng dài ở cuối mùa xuân, đầu mùa hè và cũng có một số loài khác thì chỉ ra hoa trong điều kiện có thời gian chiếu sáng ngắn vào cuối mùa thu đầu mùa đông.
• Ánh sáng cũng có thể quyết định khả năng nảy mầm của hạt: có một số loại hạt nảy mầm phải cần ánh sáng.

Vai trò của ánh sáng đối với sự sinh trưởng và phát triển của động vật: Thời gian chiếu sáng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của một số loài động vật ví dụ như vào mùa đông, thời gian chiếu sáng trong ngày ngắn, các loài sâu ăn lá ngừng sinh sản còn mùa xuân và mùa hè có thời gian chiếu sáng trong ngày dài là thời gian sinh sản của nhiều loài chim.

Vận dụng 2. Kể tên một số biện pháp điều khiển các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển của vật nuôi, cây trồng mà em biết

Lời giải tham khảo: 

Một số biện pháp điều khiển các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển của vật nuôi, cây trồng là: 

• Chuẩn bị chế độ ăn phù hợp với động vật nuôi trong các giai đoạn sinh trưởng và phát triển khác nhau (khi mang thai, con non,...).
• Chuẩn bị chuồng trại ấm vào mùa đông, mát vào mùa hè; tắm cho động vật thường xuyên để động vật sạch sẽ, không mắc bệnh và không tốn năng lượng cho điều hòa thân nhiệt khi trời nóng.
• Chiếu sáng cho cây vào những ngày mùa đông đối với những cây có nhu cầu thời gian chiếu ánh sáng cao.