Giải Bài 16: Virus và vi khuẩn

PHẦN MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Vì sao chúng ta cần tiêm phòng bệnh?

Lời giải tham khảo: 

Vacxin và tiêm chủng là một trong những biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất để làm giảm tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong do bệnh truyền nhiễm của nhân loại. Khoảng 85%-95% người được tiêm chủng sẽ sinh ra miễn dịch đặc hiệu bảo vệ cơ thể không bị mắc bệnh, người được tiêm chủng không bị mắc bệnh và đương nhiên sẽ không bị chết hay di chứng do bệnh dịch gây ra.

I. VIRUS

Câu hỏi 1: Quan sát hình 16.1 và cho biết hình dạng của các virus (theo bảng 16.1)

Lời giải tham khảo:

Câu hỏi 2: Kể tên những bệnh do virus gây ra ở người, động vật, thực vật.

Lời giải tham khảo:

Một số bệnh do virus gây ra ở người, động vật, thực vật là:

• Ở người: ví dụ như bệnh cúm, đậu mùa, quai bị, viêm gan B, sở, viêm não Nhật Bản, bệnh dại, bại liệt, hội chứng HIV/AIDS...
• Ở động vật: ví dụ như virus cúm gia cầm, cúm lợn và các loại vi rút cúm khác, như cúm gia cầm A (H5N1), A (H7N9) và A (H9N2) và các vi rút cúm lợn A (H1N1), A (H1N2) và A (H3N2),...
• Ở thực vật: Các vi khuẩn gây bệnh cây thông thường ở Việt Nam ví dụ như  các chi Ralstonia, Xanthomonas, Pseudomonas và Erwinia, bệnh Greening gây hại trên cây có múi (do vi khuẩn Liberibacter asiaticus), bệnh chổi rồng gây hại trên cây nhãn do vi khuẩn nhóm Gammaproteopacteria, Héo vi khuẩn do Ralstonia solanacearum, Vi rút khảm lá thuốc lá,...

 II. VI KHUẨN

Câu hỏi 1: Quán sát hình 16.8 và nêu các thành phần cấu tạo của một vi khuẩn

Lời giải tham khảo:

Vi khuẩn có các thành phần cấu tạo gồm có: thành tế bào, màng tế bào, tế bào chất và vùng nhân.

Câu hỏi 2: Quan sát hình 16.9 và nêu các hình dạng khác nhau của vi khuẩn

Lời giải tham khảo:

Vi khuẩn có các hình dạng khác nhau: ví dụ như hình cầu, hình que, hình dấu phẩy, hình xoắn, hình có ống, hình có sợi...

Câu hỏi 3: So sánh sự khác nhau về cấu tạo của virus và vi khuẩn theo gợi ý trong bảng 16.2 

Lời giải tham khảo:

Câu hỏi 4: Kể một số cách bảo quản thức ăn tránh bị hư hỏng do vi khuẩn trong gia đình em.

Lời giải tham khảo:

Một số cách bảo quản thức ăn tránh bị hư hỏng do vi khuẩn trong gia đình em là:

• Không để thức ăn ngoài nhiệt độ phòng quá 2h.
• Giữ nhiệt độ tủ lạnh dưới 4°C, tủ đông là dưới 0°C.
• Sử dụng thức ăn càng sớm càng tốt, nếu để càng lâu, một loại vi khuẩn cơ hội là Listeria, sẽ phát triển, đặc biệt nếu nhiệt độ tủ lạnh ở trên 4°C.
• Cảnh giác với thực phẩm dễ hư hỏng, nếu cảm thấy nghi ngờ thì nên vứt bỏ thức ăn thừa luôn, vi khuẩn vẫn có thể phát triển ngay trong tủ lạnh, khiến thức ăn không còn ngon và gây hại cho sức khỏe.
• Bảo quản thức ăn thừa tránh xa các loại thực phẩm sống, thịt gia cầm, hải sản.

Câu hỏi 5: Lấy ví dụ về vai trò và tác hại của vi khuẩn đối với sinh vật và người

Lời giải tham khảo:

Vai trò của vi khuẩn đối với cây xanh: 

• Phân huỷ xác động vật, lá cây rụng thành mùn rồi thành các loại muối khoáng cung cấp dinh dưỡng cho cây.
• Một số các loại ít vi khuẩn có khả năng cố định đạm, cung cấp dinh dưỡng cho cây.
• Vi khuẩn có tác dụng làm cho đất thêm tơi xốp, thoáng khí.

Vai trò của vi khuẩn đối với thiên nhiên:

• Tham gia vào sự tuần hoàn vật chất trong tự nhiên (phân huỷ các chất hữu cơ thành chất vô cơ cho cây hấp thụ).
• Vi khuẩn góp phần hình thành các loại than đá, dầu lửa,...

Vai trò của vi khuẩn đối với con người:

• Trong đời sống: Vi khuẩn lên men được ứng dụng trong thực phẩm dùng để muối dưa, muối cà, làm sữa chua...
• Trong công nghệ sinh học: Nhiều vi khuẩn được ứng dụng trong ngành công nghiệp tổng hợp protein, vitamin B12, xử lý nước thải...

Tác hại của vi khuẩn là: 

• Tác hại của vi khuẩn với người: gây ra các bệnh như viêm da ở người, uốn ván, sốt thương hàn, bệnh lao, bệnh lỵ, ngộ độc thực phẩm,...
• Tác hại của vi khuẩn với sinh vật: bệnh lạc lá lúa, héo cây,...

Câu hỏi 6: Lấy ví dụ về những vi khuẩn có ích và vi khuẩn gây hại đối với sinh vật và người

Lời giải tham khảo:

Những vi khuẩn có ích đối với sinh vật và người là:

• Sữa chua sống: Lactobacillus được biết đến là vi khuẩn giúp tiêu diệt nhiều loại hại khuẩn trong đường ruột, khi sử dụng sữa chua sống, lợi khuẩn này sẽ tích cực phát triển. Đa số các nhà sản xuất sử dụng loại vi khuẩn Lactobacillus để sản xuất sữa chua sống.
• Tempeh, đậu lên men miso hoặc nước tương lên men: Người Nhật thường ăn chúng trong chế độ ăn uống hàng ngày, chúng có chứa vi khuẩn sống có lợi.
• Bắp cải muối: Sử dụng bắp cải muối với lượng vừa phải và được muối một cách hợp vệ sinh sẽ tăng cường nhiều các loại vi khuẩn có lợi cho đường ruột.
• Kombucha: là một loại trà lên men có xuất xứ ở Trung Quốc từ hàng ngàn năm trước, có chứa nhiều chất chống oxy hóa, giúp tăng cường miễn dịch đường ruột, hỗ trợ người bị tiểu đường, giải độc…
• Microflora: là một nhóm các loại vi khuẩn, nấm thường sống trên da con người, có chức năng ngăn chặn tình trạng vết thương bị nhiễm trùng quá mức và giúp chữa lành vết thương.
• Lactobacillus reuteri: được phát hiện có trong sữa mẹ và có chức năng hỗ trợ miễn dịch, ngoài ra cũng có khả năng giúp chống viêm và giảm đau cho cơ thể.

Những vi khuẩn có hại đối với sinh vật và người là:

• Vi khuẩn Escherichia coli: sống trong ruột người và động vật như bò, cừu và dê, khi nhiễm khuẩn E.coli, người bệnh sẽ bị tiêu chảy nghiêm trọng, bụng đau quặn và ói từ 5 đến 10 ngày, ngoài ra chủng E.coli O157:H7 có thể khiến người bệnh xuất huyết tiêu hóa, suy thận, thậm chí tử vong.
• Vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus: sống trong nước mặn, thường có trong hải sản, nếu ăn hải sản sống, chưa nấu chín sẽ rất dễ bị nhiễm khuẩn này dẫn đến tiêu chảy nước, bụng đau quặn, buồn nôn, ói, sốt và cảm lạnh.
• Vi khuẩn salmonella: nhiễm khuẩn dẫn đến gây bệnh thương hàn.
• Vi khuẩn E.coli: nhiễm khuẩn dẫn đến gây bệnh tiêu chảy.
• Vi khuẩn V.cholerae: nhiễm khuẩn dẫn đến gây bệnh tả.
• Vi khuẩn Shigella: nhiễm khuẩn dẫn đến gây bệnh lỵ.

III. PHÒNG BỆNH DO VIRUS VÀ VI KHUẨN GÂY NÊN

Câu hỏi 1: Kể tên một số biện pháp phòng tránh bệnh do virus và vi khuẩn gây nên

Lời giải tham khảo:

Một số biện pháp phòng tránh bệnh do virus và vi khuẩn gây nên:

• Bảo vệ môi trường sống xung quanh mình sạch sẽ.
• Tập thể dục nâng cao sức khỏe của bản thân.
• Ăn uống đủ chất dinh dưỡng, thực hiện cách ăn chín uống sôi trong sinh hoạt hàng ngày.
• Thực hiện các biện pháp phòng tránh lây lan bệnh do virus và vi khuẩn gây nên cho cộng đồng.
• Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân về lợi ích của việc tiêm vaccine cũng như các tác hại của một số bệnh nguy hiểm do virus và vi khuẩn gây nên.

Câu hỏi 2: Tìm hiểu trao đổi với các bạn về những biện pháp mà gia đình và địa phương em thực hiện để phòng chống các bệnh lây nhiễm do virus, vi khuẩn gây nên đối với con người, cây trồng và vật nuôi

Lời giải tham khảo:

Những biện pháp mà gia đình và địa phương thực hiện để phòng chống các bệnh lây nhiễm do virus, vi khuẩn gây nên đối với con người, cây trồng và vật nuôi là:

• Tiêm các loại vaccine phòng bệnh cho người dân.
• Phun thuốc phòng ngừa bệnh cho cây trồng.
• Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch vệ sinh, đeo khẩu trang để bảo vệ những người xung quanh.
• Tiêm thuốc phòng ngừa bệnh cho vật nuôi.
• Trồng các loại giống cây chịu được hạn, ít sâu bệnh.

Câu hỏi 3: 

a) Em cần làm gì để tránh bệnh cúm, bệnh quai bị?

b) Em có biết mình đã được tiêm vaccine phòng bệnh gì và khi nào chưa?

Lời giải tham khảo:

a) Tiêm vacxin là biện pháp phòng chống hiệu quả nhất để tránh các bệnh cúm, bệnh quai bị.

b) Bản thân đã được tiêm vaccine phòng bệnh là:

• Vắc xin Engerix B/ Euvax B/ Hepavax: phòng ngừa bệnh Viêm gan B, được tiêm trong 24 giờ đầu sau khi sinh.
• Vắc xin BCG: phòng ngừa bệnh lao, được tiêm một lần cho trẻ trong vòng 1 tháng sau khi sinh.
• Vắc xin kết hợp phòng 6 bệnh (ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và các bệnh do Haemophilus influenzae týp B (Hib) gây ra ví dụ như viêm phổi, viêm màng não mủ).
• Vắc xin Rotarix, Rotateq: phòng Rotavirus gây ra bệnh tiêu chảy.
• Vắc xin Synflorix: phòng ngừa bệnh viêm tai giữa, viêm phổi, viêm màng não do phế cầu.

Câu hỏi 4: Khi sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị các bệnh ở người, chúng ta cần lưu ý điều gì?

Lời giải tham khảo:

Một số lưu ý cho việc sử dụng kháng sinh an toàn là:

• Sử dụng chính xác các đơn thuốc kháng sinh theo kê đơn của bác sĩ.
• Không chia sẻ thuốc kháng sinh của mình với người khác.
• Không để dành thuốc kháng sinh.
• Không sử dụng thuốc kháng sinh mà được bác sĩ chỉ định kê đơn cho người khác.
• Khi sử dụng các loại thuốc kháng sinh cần phải chú ý thêm đến một số tác dụng phụ do thuốc gây ra để có thể được tư vấn và khắc phục kịp thời yếu tố rủi ro. 

Một số tác dụng phụ thường gặp khi sử dụng kháng sinh: ví dụ như phát ban, chóng mặt, buồn nôn, bệnh tiêu chảy, nhiễm trùng nấm men, nhiễm trùng Clostridiosis, phản ứng dị ứng nghiêm trọng và đe dọa đến tính mạng...