[SOẠN BÀI] CHÙM CA DAO VỀ QUÊ HƯƠNG, ĐẤT NƯỚC

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Với em nơi đâu là quê hương yêu dấu? Nếu có thể nói về những ấn tượng đẹp đẽ và sâu sắc nhất về quê hương, em sẽ nói điều gì? (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 98)

Lời giải chi tiết:

Với em Hà Nội là quê hương yêu dấu của em. Nơi đây là nơi chôn rau cắt rốn của em và của ông bà tổ tiên. Khác với những nơi khác có cánh đồng bao la bát ngát thì Hà Nội có những con đường lớn và xe cộ tấp nập. Có những tòa nhà cao chót vót và đèn đường luôn thắp sáng. Nơi đây cuộc sống của ai cũng bồn bệ tấp nập nhưng tình yêu thương và tình người thì luôn tồn tại. 

Câu 2: Em thích bài thơ nào viết về quê hương? Hãy đọc diễn cảm một vài câu trong bài thơ đó. (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 98)

Lời giải chi tiết:

- Em thích nhất bài thơ “Tuổi thơ tôi” của Huỳnh Minh Nhật.

- Một vài câu thơ tiêu biểu:

Tôi lớn lên với những cánh diều

Chiều nội đồng gió thoảng phiêu diêu

Bên triền đê thả bò đá bóng

Để bây giờ thương biết bao nhiêu

Tôi lớn lên với những trò chơi

Giấu trong tim ước mộng xa vời

Tuổi thơ ơi những ngày rất đẹp

Để giờ đây theo cả cuộc đời

Tuổi thơ ơi một ngày khôn lớn

Là cuộc đời tôi nhớ trong mơ

Quê hương ơi một lần nức nở

Là cả đời tôi viết vào thơ…

II. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Đọc các bài ca dao 1,2 và cho biết: Mỗi bài ca dao có mấy dòng? Cách phân bổ số tiếng trong mỗi dòng cho thấy đặc điểm gì của thơ lục bát? (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 100)

Lời giải chi tiết:

Bài ca dao 1 và 2 mỗi bài có 4 dòng. Cách phân bổ ở mỗi dòng cho ta thấy đặc điểm của thơ lục bát là:

• Đây là thể thơ của dân tộc ta gồm một cặp câu 6 và 8 chữ kết hợp nối tiếp với nhau tạo thành một bài.

Câu 2: Đối chiếu với những điều được nêu trong mục Tri thức ngữ văn ở đầu bài học, hãy xác định cách gieo vần, ngắt nhịp và phối hợp thanh điệu trong các bài ca dao 1,2. (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 100)

Lời giải chi tiết:

- Cách gieo vần, ngắt nhịp và phối hợp thanh điệu trong bài ca dao 1:

• Cách gieo vần: “canh gà”  vần với “ la đà”. “Ngàn sương” vần với “mặt gương”.
• Thanh điệu: thanh bằng là “ đà, Xương, sương”, thanh trắc là “trúc, Võ, tỏa, Thái”
• Ngắt nhịp: 2/2/2

- Cách gieo vần, ngắt nhịp và phối hợp thanh điệu trong bài ca dao 2:

• Cách gieo vần: “bao xa” vần với “ba quãng đồng”. “Mà trông” vần với “kìa sông”.
• Thanh điệu: thanh bằng là “xa, Đồng, trông, Cờ”. Thanh trắc là “Lạng, núi, lại”.
• Ngắt nhịp: 4/4. 

Câu 3: So với hai bài ca dao đầu, bài ca dao 3 là bài lục bát biến thể. Hãy chỉ ra tính chất biến thể của thơ lục bát trong bài ca dao này trên các phương diện: số tiếng trong mỗi dòng, cách gieo vần, cách phối hợp thanh điệu. (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 100)

Lời giải chi tiết:

- Bài ca dao 3:

• Số tiếng ở 4 dòng là: 8/8/6/8.
• Cách gieo vần: “Ba”  vần với “Đá”. “Dạ” vần với “ba”.
• Cách phối hợp thanh điệu: Tiếng thứ 6 và 8: "qua", "Sình", "chênh", "tình" là thanh bằng. "Dạ", "ngả", "vọng" là thanh trắc và tiếng “Ba” là thanh ngang.

Câu 4: Trong cụm từ “mặt gương Tây Hồ”, tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nào? Hãy nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó. (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 100)

Lời giải chi tiết:

Trong cụm từ “mặt gương Tây Hồ” tác giả đã sử dụng biện pháp ẩn dụ. Việc sử dụng biện pháp ẩn dụ có tác dụng tăng hiệu quả diễn đạt giúp lời thơ có sức gợi hình, gợi cảm hơn. 

Câu 5: Nêu cảm nhận của em về tình cảm tác giả dân gian gửi gắm trong lời nhắn gửi: Ai ơi đứng lại mà trông. Hãy tìm một số câu ca dao, tục ngữ có sử dụng từ ai hoặc có lời nhắn ai ơi. (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 100)

Lời giải chi tiết:

“Ai ơi đứng lại mà trông” câu ca dao gửi gắm tiếng nhắn nhủ đầy thiết tha. Tiếng gọi “ai ơi” như tiếng gọi cũng như tiếng nói với ai đó nhưng nó không cụ thể mà chỉ chung. Em nghĩ nó chỉ con người Việt Nam. Qua tiếng gọi ấy ông cha ta muốn nhắc nhở chúng ta nhớ cội nguồn, là tình yêu bao la đối với quê hương đất nước.

- Một số câu ca dao, tục ngữ có sử dụng từ ai hoặc có lời nhắn ai ơi mà em sưu tầm được: 

Ai ơi bưng bát cơm đầy,

Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần.

*

Anh đi anh nhớ quê nhà,

Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương.

Nhớ ai dãi nắng dầm sương,

Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao.

Câu 6: Bài ca dao 3 đã sử dụng những từ ngữ, hình ảnh nào để miêu tả thiên nhiên xứ Huế? Những từ ngữ, hình ảnh đó giúp em hình dung như thế nào về cảnh sông nước nơi đây. (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 100)

Lời giải chi tiết:

Bài ca dao 3 đã sử dụng những từ ngữ, hình ảnh để miêu tả về thiên nhiên xứ Huế là: con đò, lờ đờ bóng trăng, tiếng hò vang vọng. Qua những từ ngữ và hình đó em có thể hình dung ra xứ Huế là một mảnh đất có những cảnh quan thơ mộng, xinh đẹp. Mỗi một địa danh đều chan hòa trong dòng chảy của ca dao. Cách miêu tả làm cho khung cảnh xứ Huế trở nên sinh động, đậm đà và nên thơ hơn bao giờ hết, điều đó nhẹ nhàng mà sâu lắng đi vào sâu trong tầm thức của con người.

Câu 7: Các bài ca dao trữ tình thường bộc lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc của con người. Qua chùm ca dao trên, em cảm nhận được gì về tình cảm của tác giả nhân dân đối với quê hương đất nước. (SGK Ngữ văn 6 tập 1- trang 100)

Lời giải chi tiết:

Qua chùm ca dao trên em cảm nhận được tác giả nhân dân đã nhận thấy vẻ đẹp hoàn mỹ của quê hương, đất nước bằng cả trái tim của mình. Đó là sự nhớ thương vấn vương quê hương mỗi khi xa quê, là vẻ đẹp tiềm tàng của những người lao động cần cù và niềm tự hào với vẻ đẹp cổ kính của quê hương đất nước. Tình yêu quê hương, đất nước trong các câu ca dao dạt dào như dòng suối ngầm âm ỉ chảy mãi. 

VIẾT KẾT NỐI VỚI ĐỌC

Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 5-7 câu) nêu cảm nghĩ của em về một danh lam thắng cảnh của quê hương đất nước.

Lời giải chi tiết:

Có lẽ nhắc đến danh lam thắng cảnh ở Hà Nội thì không ai là không biết đến Hồ Hoàn Kiếm, cầu Thê Húc và đền Ngọc Sơn. Nằm ở giữa trung tâm thành phố Hà Nội trải qua biết bao thăng trầm lịch sử. Trải qua biết bao dấu vết thời gian Hồ Hoàn Kiếm vẫn giữ nguyên vẹn những giá trị từ thuở ban đầu của nó. Giữa hồ có Tháp Rùa đây là nơi lưu truyền lại truyền thuyết trả gươm của vua Lê Lợi. Cạnh đó là chiếc cầu Thê Húc uốn cong đỏ rực. Đền Ngọc Sơn nép mình vào những tán cây cổ thụ. Nơi đây là nơi người dân thắp hương cầu nguyện. Ba danh lam thắng cảnh là một trong những cảnh đẹp nổi tiếng nhất của toàn Hà Nội cũng như Việt Nam.