[SOẠN BÀI] KHÁI QUÁT VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM

Câu 1: Trình bày từng đặc trưng cơ bản của văn học dân gian. (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 19)

Lời giải chi tiết:

Văn bản dân gian có 3 đặc trưng cơ bản đó là: tính truyền miệng,  tình tập thể và tính thực hành.

1. Tính truyền miệng:

• Đặc trưng của quá trình sáng tác và lưu truyền từ đời này qua đời khác mà không bằng chữ viết. 
• Nhân dân ta sáng tác bằng ngôn ngữ nói từ khi còn chưa có chữ viết. Quá trình lưu truyền sẽ tiếp tục bổ sung bằng ngôn ngữ nói về sau người ta sẽ sưu tầm, ghi chép lại hành tác phẩm hoàn chỉnh và lưu hành thậm chí qua hàng trăm nghìn năm. 
• Tính truyền miệng còn được biểu hiện qua ca hát, cải lương,.... nó làm nên sự phong phú và đa dạng của văn học dân gian. Tính truyền miệng còn làm nên nhiều bản kể khác nhau hay còn gọi là dị bản.

2. Tính tập thể:

• Trong quá trình sáng tác, ban đầu chỉ có một cá nhân nhưng sẽ được nhiều người tham gia sửa chữa và thêm bớt cuối cùng tạo ra một sản phẩm hoàn chỉnh chung, có tính tập thể.

3. Tính thực hành:

• Các tác phẩm văn học dân gian đều được ra đời từ những buổi sinh hoạt.  Nó chi phối cả nội dung lẫn hình thức của tác phẩm. 
• Những tác phẩm văn học dân gian có vai trò phối hợp hoạt động và tạo nhịp điệu cho sinh hoạt cộng đồng. 

Câu 2: Văn học dân gian Việt Nam có những thể loại nào? Nêu tên gọi, định nghĩa ngắn gọn và ví dụ cho mỗi thể loại. (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 19)

Lời giải chi tiết:

Văn học dân gian có tổng 12 thể loại gồm:

1. Truyện thần thoại: là hình thức tự sự dân gian kể về xuất thân của các vị thần nhằm giải thích các hiện tượng tự nhiên thể hiện khát vọng chinh phục tự nhiên cùng quá trình sáng tạo văn hóa của người Việt Cổ. ( Sơn Tinh- Thủy Tinh, Nữ thần lúa..)
2. Sử thi dân gian: là những tác phẩm tự sự dân gian quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần có nhịp và xây dựng nên những hình ảnh nghệ thuật hào hùng để kể về những biến cố lớn xảy ra trong đời sống cộng đồng nhân dân cổ đại. ( Đẻ đất đẻ nước)
3. Truyền thuyết: là dòng tự sự dân gian kể về những nhân vật hoặc sự kiện cụ thể theo lý tưởng hóa thể hiện sự ngưỡng mộ và tôn vinh những người có công với đất nước. (Thánh Gióng, Bánh chưng bánh dày, Con Rồng cháu Tiên).
4. Cổ tích: là dòng tự sự dân gian kể về những người bình thường trong xã hội cũ và thể hiện tinh thần nhân đạo, lạc quan của những người lao động. ( Cây khế, Tấm Cám,..)
5. Truyện cười: là dòng tự sự dân gian rất ngắn nhưng có kết cấu chặt chẽ cùng kết thúc bất ngờ. Được xây dựng từ những mâu thuẫn trong cuộc sống làm bật tiếng cười với mục đích giải trí hoặc phê phán xã hội. ( Lợn cưới áo mới, Thầy bói xem voi..)
6. Truyện ngụ ngôn: được viết theo phương thức tự sự dân gian ngắn gọn với kết cấu chặt chẽ. Nhân vật trong truyện là người, bộ phận con người hoặc là vật biết nói và có tính cách như con người. Qua truyện ta sẽ rút ra những kinh nghiệm cùng triết lý sâu sắc. ( Trí khôn,...)
7. Tục ngữ: là những câu nói ngắn gọn, súc tích có hình ảnh, vần và nhịp. Nó đúc kết những kinh nghiệm thực tế và thường được nhân dân dùng trong ngôn ngữ giao tiếp hàng ngày. (Cái răng cái tóc là góc con người…)
8. Câu đố: là những bài văn vần, hoặc những câu nói có vần mô tả vật nào đó bằng hình ảnh khác lạ để người nghe tìm lời giải thích nhằm giải trí hoặc rèn luyện tư duy và cung cấp kiến thức thông thường trong cuộc sống.
9. Ca dao: là những bài thơ trữ tình dân gian thường được kết hợp với âm nhạc. Ca dao được sáng tác nhằm thể hiện lên thế giới nội tâm của con người.
10. Vè: là tác phẩm tự sự của dân gian bằng vần và có lời thơ mộc mạc kể về những sự kiện xảy ra trong xã hội nhằm thông báo hoặc bình luận.
11. Truyện thơ: là những tác phẩm dân gian được viết bằng thơ. Chúng giàu chất trữ tình diễn tả nên tâm trạng cùng suy nghĩ của con người khi hạnh phúc lứa đôi và sự công bằng bị cưỡng đoạt. (Hoa tiên, Tây sương…)
12. Chèo: là tác phẩm sân khấu dân gian được kết hợp với yếu tố trữ tình ca ngợi những tấm gương đạo đức và phê phán những mặt trái của xã hội. ( Bình tửu, Con tò vò,..)

Câu 3: Tóm tắt nội dung các giá trị của văn học dân gian. (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 19)

Lời giải chi tiết:

Nội dung và giá trị của văn học dân gian là:

• Kho tàng kiến thức phong phú về đời sống của các dân tộc, nó còn mang lại cả những giá trị nhân văn của các dân tộc.
• Giáo dục và hình thành tâm hồn cùng nhân cách con người Việt Nam. Nó giáo dục tinh thần nhân đạo và tôn vinh những giá trị của con người. 
• Có giá trị nghệ thuật, lưu giữ và phát triển nghệ thuật truyền thống vô giá của dân tộc.
• Những bài học và kinh nghiệm quý giá được ông cha chắt lọc, mài giũa để trở thành những mẫu mực xứng đáng học tập. Giúp thế hệ sau có thêm hiểu biết về đời sống tinh thần của ông cha.