[Soạn bài]: Khái quát văn học Việt Nam từ đầu cách mạng tháng tám 1945 đến thế kỉ XX

Câu 1: Nêu những nét chính về tình hình lịch sử, xã hội, văn hoá có ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến 1975. (SGK Ngữ văn 12, tập 1 -  trang 5)

Lời giải tham khảo:

Những nét chính về tình hình lịch sử, xã hội, văn hóa có ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của văn học Việt Nam:

• Cách mạng tháng Tám thành công mở ra kỉ nguyên mới đất nước độc lập, tự do.
• Dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, thống nhất về khuynh hướng tư tưởng, quan niệm, tổ chức.

Từ năm 1945 đến 1975 đất nước ta trải qua nhiều biến cố, những sự kiện lớn, tác động tới đời sống vật chất, tinh thần:

• Hai cuộc chiến chống thực dân Pháp và Mỹ đầy hào hùng.
• Công cuộc xây dựng Xã hội Chủ nghĩa ở miền Bắc.

⇒ Hoàn cảnh đặc biệt tạo điều kiện cho văn học phát triển và đạt được những thành tựu lớn.

Câu 2: Văn học Việt Nam 1945 - 1975 chia làm mấy chặng đường? Gồm những giai đoạn nào? Nêu những thành tựu chủ yếu của mỗi chặng đường. (SGK Ngữ văn 12, tập 1 -  trang 5)

Lời giải tham khảo:

Văn học Việt Nam từ 1945 - 1975 được chia thành 3 giai đoạn:

• Văn học thời kì chống thực dân Pháp ( 1945- 1954).
• Văn học thời kì xây dựng Xã hội Chủ nghĩa ( 1955- 1964).
• Văn học thời kì chống thực dân Mỹ (1965- 1975).

* Những thành tựu mà mỗi chặng đường đặt được:

- Văn học thời kì chống thực dân Pháp ( 1945- 1954): phản ánh cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, gắn bó sâu sắc với đời sống cách mạng, hướng tới đại chúng, phản ánh sức mạnh của quần chúng nhân dân, thế hiện niềm tự hào dân tộc và niềm tin vào tương lai chiến thắng của cuộc kháng chiến.

• Truyện ngắn và kí: Đôi mắt (Nam Cao), Làng (Kim Lân), Kí sự Cao Lạng (Nguyễn Huy Tưởng), Truyện Tây Bắc (Tô Hoài), Xung kích (Nguyễn Đình Thi)...
• Thơ ca: Cảnh khuya, Tây tiến (Quang Dũng), tập thơ Việt Bắc (Tố Hữu), Đồng chí (Chính Hữu)...
• Kịch ngắn: Những người ở lại (Nguyễn Huy Tưởng),...
• Lý luận, nghiên cứu và phê bình văn học: Bản báo cáo Chủ nghĩa Mác -  và vấn đề văn hoá Việt Nam (Trường Chinh), Mấy vấn đề về nghệ thuật (Nguyễn Đình Thi), Nói chuyện thơ ca kháng chiến (Hoài Thanh)...

- Văn học 1955- 1964: tập trung thể hiện hình ảnh con người lao động, ca ngợi những đổi thay mới của đất nước và con người trong bước đầu xây dựng Xã hội Chủ nghĩa đồng thời thể hiện tình cảm sâu nặng đối với miền Nam ruột thịt, thể hiện nỗi đau chia cắt và ý chí thống nhất đất nước.

• Văn xuôi mở rộng đề tài, bao quát được khá nhiều vấn đề, nhiều phạm vi hiện thực đời sống: Đi bước nữa (Nguyễn Thế Phương), Mùa lạc (Nguyễn Khải), Anh Keng (Nguyễn Kiên),...
• Thơ ca phát triển mạnh mẽ với nhiều cảm hứng lớn từ hiện thực cuộc sống, vẻ đẹp của con người Xã hội Chủ nghĩa trong sự hài hoà giữa cái riêng và cái chung và đã có nhiều thành tựu nổi bật: Trời mỗi ngày lại sáng, Đất nở hoa,...(Huy Cận), Gió lộng (Tố Hữu), Ánh sáng và phù sa (Chế Lan Viên)...
• Kịch nói đã có những tác phẩm được dư luận chú ý như: Ngọn lửa (Nguyên Vũ), Chị Nhàn, Nổi gió (Đào Hồng Cẩm), ...

- Văn học thời kì 1965- 1975: tập trung khai thác trong cuộc chiến đấu chống Mĩ cứu nước với chủ đề bao trùm là ca ngợi tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng. 

• Sáng tác ở tiền tuyến lớn miền Nam với những tác phẩm viết trong máu lửa của chiến tranh đã phản ánh nhanh nhạy và kịp thời cuộc chiến đấu của quân dân miền Nam anh dũng: Người mẹ cầm súng (Nguyễn Thi), Rừng xà nu (Nguyễn Trung Thành), Hòn đất (Anh Đức) ...
• Ở miền Bắc phải kể đến những tác phẩm truyện kí: Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng), Mẫn và tôi (Phan Tứ) ...
• Thơ ca: Ra trận, Máu và hoa (Tố Hữu), Những bài thơ đánh thắng giặc (Chế Lan Viên), Đầu súng trăng treo (Chính Hữu) ...
• Kịch chống Mĩ cũng có những thành tựu với nhiều tác phẩm đáng ghi nhận tạo được tiếng vang lúc bấy giờ: Đại đội trưởng của tôi (Đào Hồng Cẩm), Đôi mắt (Vũ Dũng Minh)...

Câu 3: Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975. (SGK Ngữ văn 12, tập 1 -  trang 5)

Lời giải tham khảo:

Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975: 

- Đề tài chính văn học Việt Nam giai đoạn 1945- 1975:

• Đề tài về tổ quốc: bảo vệ, xây dựng, giải phóng đất nước, người lính, người chiến sĩ trở thành nhân vật trung tâm văn học.
• Đề tài Xã hội Chủ nghĩa: con người là nhân vật trung tâm, có những phẩm chất tốt đẹp, sự hòa hợp giữa cái chung và cái riêng.

- Nền văn học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 hướng đến đại chúng:

• Nhân dân là đối tượng chính phản ánh và tiếp nhận, cũng là lực lượng sáng tác chính.
• Nhân dân chi phối hình thức nghệ thuật, quan điểm thẩm mĩ: giản dị, dễ hiểu, ngắn gọn, tìm đến những hình thức nghệ thuật quen thuộc với nhân dân, phát huy thể thơ dân tộc

- Nền văn học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 chủ yếu vận động theo hướng cách mạng hoá, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước: ba mươi năm chiến năm chiến tranh ác liệt đã hun đúc kiểu nhà văn- chiến sĩ với ý thức sứ mệnh văn học.

- Nền văn học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975 chủ yếu mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn:

• Khuynh hướng sử thi: phản ánh những vấn đề lớn lao liên quan tới vận mệnh của đất nước hay sự đoàn kết của toàn dân.
• Văn học Việt Nam thấm đẫm cảm hứng lãng mạn: ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng, khẳng định lí tưởng của cuộc sống mới, vẻ đẹp của con người mới.

Câu 4: Căn cứ vào hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hoá, hãy giải thích vì sao văn học Việt Nam từ 1975 đến hết thế kỉ XX phải đổi mới? (SGK Ngữ văn 12, tập 1 -  trang 5)

Lời giải tham khảo:

Căn cứ vào hoàn cảnh lịch sử, xã hội và văn hóa văn học Việt Nam từ 1975 đến hết thế kỉ XX phải đổi mới vì:

• Đất nước ta kết thúc chiến tranh, các vấn đề hậu chiến tranh nảy sinh: các nạn nhân chiến tranh, hoàn cảnh kinh tế đất nước chưa phục hồi.
• Đất nước dần chuyển sang nền kinh tế thị trường, xã hội dần thay đổi quan điểm, góc nhìn đối với con người và nghệ thuật (cái nhìn của nhà văn không đơn giản, một chiều như trước nữa mà trở nên đa diện hơn, linh hoạt, góc cạnh hơn...).
• Có sự tiếp xúc rộng rãi với nền văn hoá thế giới.
• Nhu cầu của người đọc ngày càng phóng phú và đa dạng hơn trước.
• Đảng Cộng sản Việt Nam có nhiều đổi mới trong quan điểm chỉ đạo văn học nghệ thuật, đất nước bước vào công cuộc đổi mới nền văn hoá cphù hợp với nguyện vọng của nhà văn và người đọc cũng như quy luật phát triển khách quan của nền văn học.

Câu 5: Nêu quá trình phát triển và thành tựu chủ yếu của văn học Việt Nam từ 1975 đến cuối thế kỉ XX. (SGK Ngữ văn 12, tập 1 -  trang 5) 

Lời giải tham khảo:

-  Từ năm 1975 cho đến năm 1985 văn học Việt Nam là chặng đường chuyển tiếp, trăn trở, tìm kiếm con đường đổi mới. Còn từ năm 1986 trở đi là chặng đường văn học Việt Nam có nhiều đổi mới mạnh mẽ, sâu sắc và khá toàn diện:

• Đề tài văn học chuyển sang dạng hướng nội bộc lộ tiếng lòng và những trắc ẩn ẩn sâu bên trong tác giả.
• Nở rộ thể loại trường ca với mục đích tổng kết, khái quát về chiến tranh đã qua.
• Chất nhân bản, nhân văn ngày càng được đề cao hơn, đi sâu vào những nỗi đau và bất hạnh của từng thân phận con người sau chiến tranh kết thúc.

- Các tác giả tiêu biểu cho khuynh hướng đổi mới là Thanh Thảo, Hữu Thỉnh, Nguyễn Đức Mậu, Xuân Quỳnh, Nguyễn Duy, Hoàng Nhuận Minh,...

• Một số tác phẩm văn xuôi tiêu biểu viết theo tinh thần đổi mới: Đất trắng (Nguyễn Trọng Oánh), Hai người trở lại trung đoàn (Thái Bá Lợi), Đứng trước biển, Cù lao chàm (Nguyễn Mạnh Tuấn), Mùa lá rụng trong vườn (Ma Văn Kháng), Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành, Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu), Bến trông chồng (Dương Hướng) Nỗi buồn chiến tranh (Bảo Ninh), Cát bụi chân ai (Hồi kí của Tô Hoài), Ai đã đặt tên cho dòng sông? (Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường),...