[SOẠN BÀI] LƯỢM

I. CHUẨN BỊ

Câu 1: Xem lại mục Chuẩn bị trong bài Đêm nay Bác không ngủ để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 32)

Lời giải chi tiết:

- Chuyện kể về cậu bé giao thư liên lạc - Lượm với sự hồn nhiên vui tươi dũng cảm hy sinh vì tổ quốc.

- Yếu tố miêu tả và sự sự được thể hiện qua những chi tiết như:

• Ngoại hình của cậu bé được miêu tả: loắt choắt, xinh xinh, chân thoăn thoắt, đầu nghiêng nghiêng, Ca lô đội lệch, huýt sáo vang trên đường vàng, cười híp mắt và má đổ bồ quân.
• Tự sự kể về cuộc gặp gỡ tình cờ: ngày Huế đổ máu, chú à Nội về, tình cờ chú cháu, gặp nhau hàng bè.
• Yếu tố tưởng tượng kể lại ngày mà Lượm mất.

- Nghệ thuật được sử dụng trong văn bản là:

• Thể thơ bốn chữ. 
• Sử dụng các láy có giá trị gợi hình,giàu âm điệu.
• Xây dựng hình tượng nhân vật.
• Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt với nhau như: miêu tả, tự sự và biểu cảm.

- Ý nghĩa: Lượm là một chú bé hồn nhiên, dũng cảm, chú đã hy sinh vì nhiệm vụ cao cả. Đây là hình tượng cao đẹp trong bộ thơ của Tố Hữu, là sự cảm phục, mến thương mà tác giả dành cho Lượm cùng các em bé yêu nước.

Câu 2: Đọc trước bài thơ Lượm, tìm hiểu thêm về tác giả Tố Hữu và hoàn cảnh ra đời của bài thơ này. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 32)

Lời giải chi tiết:

- Tác giả Tố Hữu:

• Tố Hữu (1920 - 2000) tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành quê ở làng Phù Lai, nay thuộc xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế.
• Ông sinh trưởng trong một gia đình nho học ,yêu văn chương ở Huế.
• Tố Hữu đã sớm giác ngộ cách mạng, ông hăng say hoạt động cách mạng và kiên cường đấu tranh trong các nhà tù của thực dân. Ông được đảm nhiệm nhiều cương vị trọng yếu trên mặt trận văn hoá và trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.

- Hoàn cảnh sáng tác tác phẩm:

• Được sáng tác vào năm 1949 trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp.

Câu 3: Tìm hiểu một số nhân vật thiếu niên dũng cảm đã được nói tới trong các câu chuyện lịch sử và văn học. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 32)

Lời giải chi tiết:

Một số nhân vật thiếu niên dũng cảm đã được nói tới trong các câu chuyện lịch sử và văn học gồm: Lê Văn Tám (cảm tử châm lửa để phá huỷ kho đạn của quân Pháp), Võ Thị Sáu (luồn sâu vào vùng địch tạm chiếm hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ liên lạc, nắm tình hình, cung cấp và báo cáo kịp thời cho tổ chức nhiều tin tức quan trọng).

II. CÂU HỎI GIỮA BÀI 

Câu 1: Chú ý cách ngắt nhịp và biện pháp tu từ trong khổ thơ thứ nhất. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 33)

Lời giải chi tiết:

- Cách ngắt nhịp trong khổ thơ thứ nhất là:

“Ngày Huế // đổ máu

Chú Hà Nội // về

Tình cờ // chú, // cháu

Gặp nhau // Hàng Bè”

- Biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn văn thứ nhất là hoán dụ: "Ngày Huế đổ máu". Tác giả đã dùng địa danh Huế để nói về toàn thể người dân sống trong đó đã phải đổ máu cho cuộc chiến.

Câu 2: Tìm và chỉ ra tác dụng của các từ láy trong các dòng thơ 5-8. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 33)

Lời giải chi tiết:

- Các từ láy trong các dòng thờ 5-8 là: loắt choắt, xinh xinh, thoăn thoắt, nghênh nghênh.

- Việc sử dụng các từ láy có tác dụng góp phần khắc hoạ hình ảnh của Lượm - một chú bé liên lạc hồn nhiên, vui tươi và say mê tham gia công tác kháng chiến thật đáng mến, đáng yêu.

Câu 3: Chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ trong các dòng thơ 10-12. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 33)

Lời giải chi tiết:

- Biện pháp tu từ được sử dụng trong các dòng thơ 10-12 là so sánh: "mồm huýt sáo vang - như con chim chích nhảy trên đường vàng"

⇒ Việc sử dụng biện pháp so sánh có tác dụng tái hiện lại cụ thể và sinh động hình ảnh chú bé liên lạc: nhanh nhẹn , yêu đời và nhiệt tình tham gia phục vụ kháng chiến.

Câu 4: Ngoại hình và tính cách của chú bé liên lạc được thể hiện qua các bức tranh minh họa này thế nào? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 33)

Lời giải chi tiết:

- Ngoại hình của chú bé liên lạc được thể hiện qua bức tranh minh hoạ:

• Lượm là một chú bé thanh mảnh và nhỏ nhắn.
• Chú bé có đôi chân nhanh nhẹn.
• Luôn đội chiếc mũ ca lô trên đầu và lệch về một phía trông thật ngộ nghĩnh, đáng yêu.
• Luôn đeo một cái xắc xinh xinh trên vai trông rất ra dáng “cán bộ” và là một cậu bé rất yêu đời.

⇒ Chú bé Lượm rất lạc quan trong khi làm nhiệm vụ.

- Tính cách và phẩm chất của chú bé liên lạc được thể hiện qua bức tranh minh hoạ:

• Vui vẻ, yêu đời và lúc nào cũng hát khi làm nhiệm vụ.
• Dũng cảm và không sợ nguy hiểm, chú bé vượt qua bom đạn để đưa những bức thư khẩn cực kỳ quan trọng cho các đơn vị khác.
• Nguyện hy sinh vì tổ quốc.

Câu 5: Khổ thơ (dòng 25-26) có gì đặc biệt so với các khổ khác? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 34)

Lời giải chi tiết:

- Điểm khác biệt của khổ thơ (dòng 25 - 26) với các khổ khác là: hai câu thơ được tách riêng chỉ gồm 2 dòng 4 chữ. Kết cấu cùng các trình bày này nhằm diễn tả niềm thương xót và ngậm ngùi trước sự hi sinh đột ngột của Lượm.

Câu 6: Cách ngắt nhịp trong khổ thơ (dòng 39-42) có gì đặc biệt? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 34)

Lời giải chi tiết:

- Cách ngắt nhịp trong khổ thơ (dòng 39-42) như sau:

“Bỗng // lòe chớp đỏ

Thôi rồi, // Lượm ơi!

Chú // đồng chí nhỏ

Một // dòng máu tươi!”

- Việc ngắt nhịp như vậy có tác dụng: thể hiện được tâm trạng nghẹn ngào, đau đớn cùng sự đau xót trước sự hi sinh của Lượm.

Câu 7: Câu hỏi ở dòng 47 có ý nghĩa gì? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 35)

Lời giải chi tiết:

Câu hỏi ở dòng 47 “Lượm ơi, còn không?” có ý nghĩa như một lời bộc lộ cảm xúc và khẳng định. Bộc lộ sự tiếc thương, đau xót trước sự hy sinh của Lượm và thể hiện sự ngỡ ngàng như chưa kịp tin vào sự thật rằng Lượm đã hi sinh.

III. CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 10 dòng). (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 35)

Lời giải chi tiết:

Vào một ngày của những năm 1946 thực dân Pháp trở lại xâm lược nước ta một lần nữa, từ Hà Nội tôi trở về với quê hương và đúng lúc gặp giặc Pháp tấn công vào Huế. Tình cờ tôi quen được Lượm, cậu bé giao liên làm nhiệm vụ vận chuyển điện tín mật ở đồn Mang Cá, cậu bé loắt choắt có làm da sạm nắng. Trên đầu cậu có chiếc mũ ca lô đội lệch mới tinh nghịch làm sao. Lượm luôn cười phô ra hàm răng trắng đều, hai tay cậu dang rộng sải bước thật nhanh về phía tôi, chiếc xắc cốt nhún nhảy trên lưng theo từng nhịp bước. Rồi bỗng một ngày hè tôi bàng hoàng nhận được tin rằng Lượm đã hi sinh trong một trận tấn công đồn giặc, tôi nghe kể rằng trong lúc cuộc chiến diễn ra ác liệt nhất, Lượm đã nhận nhiệm vụ chuyển thư thượng khẩn ra mặt trận và hi sinh trên mặt trận đầy bom đạn. Lượm đã đi rồi nhưng hình ảnh về chú bé loắt choắt xinh xinh vẫn mãi ám ảnh tôi, chiến tranh thật đau đớn làm sao.

Câu 2: Đọc các khổ thơ: 2, 3, 4, 5, lập bảng sau vào vở và điền các chỉ tiết miêu tả Lượm phù hợp vào các cột. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 35)

Trong các chi tiết tác giả đã dùng để miêu tả nhân vật Lượm, em thấy thú vị với chi tiết nào nhất? Vì sao?

Lời giải chi tiết:

Chi tiết em thấy thú vị nhất là những lời nói của Lượm về công việc của mình, chú bé không hề tỏ ra lo lắng hay sợ hãi mà ngược lại còn cảm thấy vui khi được làm công việc này mặc dù rất nguy hiểm.

Câu 3: Theo em, tại sao các dòng thơ 25, 26, 47 được tách ra thành những khổ thơ riêng? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 35)

Lời giải chi tiết:

Theo em các dòng thơ 25, 26, 47 được tách ra thành những khổ thơ riêng chỉ gồm 2 dòng 4 chữ vì nó diễn tả niềm thương xót và sự ngậm ngùi  trước sự hi sinh đột ngột của Lượm.

Câu 4: Trong tác phẩm, tác giả gọi Lượm bằng nhiều từ ngữ xưng hô khác nhau. Hãy tìm và cho biết mỗi từ ngữ đó thể hiện thái độ và tình cảm gì? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 35)

Lời giải chi tiết:

Trong tác phẩm ,tác giả đã gọi Lượm bằng nhiều từ ngữ xưng hô khác nhau:

• Cháu → Sự thân thiết cùng sự gần gũi của mối quan hệ chú cháu.
• Chú bé → Yêu mến khi ngắm nhìn dáng vẻ lạc quan yêu đời khi làm nhiệm vụ của Lượm.
• Lượm → Xót xa và thương cảm trước sự hi sinh của chú bé.
• Chú đồng chí nhỏ → Mối quan hệ đồng chí với tác giả và cũng thể hiện Lượm là của mọi người, mọi nhà hi sinh vì quê hương và hi sinh vì đất nước.

Câu 5: Bài thơ kết thúc bằng việc lặp lại những dòng thơ miêu tả hình ảnh Lượm vẫn như ngày đầu có ý nghĩa gì? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 36)

Lời giải chi tiết:

Bài thơ kết thúc bằng việc lặp lại những dòng thơ miêu tả hình ảnh Lượm vẫn như ngày đầu, điều này có ý nghĩa rằng em không chết, em sẽ mãi sống trong lòng tác giả và trong lòng mỗi chúng ta.

Câu 6: Trong cuộc sống và trong tác phẩm văn học có rất nhiều tấm gương thiếu niên dũng cảm như nhân vật Lượm, hãy viết 3-4 dòng giới thiệu về một thiếu niên dũng cảm mà em biết. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 36)

Lời giải chi tiết:

Nếu nói đến Côn Đảo không thể không nhắc tới Võ Thị Sáu - người chết còn trẻ mãi. Rất nhiều thế hệ ở nước ta đều gọi chị bằng hai tiếng gần gũi và thân thương đó là “Chị Sáu". Chị tham gia cách mạng từ khi còn rất trẻ, khi chỉ mới 14 tuổi và bị bắt ra Côn Đảo. Hình ảnh Võ Thị Sáu ra pháp trường với vụ cười và tiếng hát trên môi là hình ảnh sống mãi trong lòng chúng ta.