[SOẠN BÀI] THÀNH NGỮ

I. THẾ NÀO LÀ THÀNH NGỮ

Câu 1: Nhận xét về cấu tạo các cụm từ lên thác xuống ghềnh trong các câu ca dao sau: (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 143)

Nước non lận đận một mình,

Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.

a. Có thể thay một vài từ trong cụm từ này bằng những từ khác được không? Có thể chêm xen một vài từ khác vào cụm từ được không? Có thể thay đổi vị trí của các từ trong cụm từ được không?

b. Từ nhận xét trên, em rút ra được kết luận gì về đặc điểm cấu tạo của cụm từ lên thác, xuống ghềnh.

Lời giải chi tiết: 

a) Không thể thay một vài từ bằng từ khác, không thể chêm xen vài từ khác và cũng không thể thay đổi vị trí của các từ trong cụm từ trên.

b) Cụm từ Lên thác xuống ghềnh chính là một thành ngữ, đó là một loại tổ hợp từ cố định. Nói cách khác nghĩa là các từ trong thành ngữ khó thay đổi, thêm bớt và đảo vị trí của các từ.

Câu 2: (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 143)

a. Cụm từ lên thác xuống ghềnh có nghĩa là gì? Tại sao lại nói lên thác xuống ghềnh?

b. Nhanh như chớp có nghĩa là gì? Tại sao lại nói là nhanh như chớp.

Lời giải chi tiết: 

a) “Lên thác xuống ghềnh” có nghĩa đen là lặn lội khó khăn vất vả và nguy hiểm Nghĩa bóng là công việc vất vả và khó khăn.

b) “Nhanh như chớp” nghĩa đen là chỉ tốc độ rất nhanh, cực kì nhanh. Nói “nhanh như chớp” chính là cụ thể hóa cái nhanh ấy.

II. SỬ DỤNG THÀNH NGỮ

Câu 1: Xác định vai trò ngữ pháp của thành ngữ trong các câu sau đây. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 144)

Lời giải chi tiết: 

- Bảy nổi ba chìm ⟶  có vai trò làm vị ngữ của câu.

- Tắt lửa tối đèn ⟶  có vai trò bổ ngữ cho động từ "phòng".

Câu 2: Phân tích cái hay của các thành ngữ trên. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 144)

Lời giải chi tiết: 

Cái hay của các thành ngữ trên là ngắn gọn, hàm súc nhưng tính hình tượng và biểu cảm lại rất cao.

III. LUYỆN TẬP

Câu 1: Tìm và giải thích nghĩa của các thành ngữ trong những câu sau đây. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 145)

a) Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì.

(Bánh chưng, bánh giầy)

b) Một hôm, có người hàng rượu tên là Lí Thông đi qua đó. Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng: “Người này khỏe như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu”. Lí Thông lân la gợi chuyện, rồi gạ cùng Thạch Sanh kết nghĩa anh em. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời.

(Thạch Sanh)

c)

 Chốc đà mười mấy năm trời,

Còn ra khi đã da mồi tóc sương.

                             (Truyện Kiều)

Lời giải chi tiết:

a) Thành ngữ trong đoạn là:

• Sơn hào hải vị: ý chỉ những đồ ăn quý hiếm ở núi và biển.
• Nem công chả phượng: ý chỉ thức ăn quý hiếm làm từ thịt con công bóp với thính và thứ thịt con phượng nướng chín.

b) Thành ngữ trong đoạn là:

• Khỏe như voi: ý chỉ có sức mạnh như voi.
• Tứ cố vô thân: ý chỉ không có ai là họ hàng gần gũi.

c) Thành ngữ trong đoạn là:

• Da mồi tóc sương: ý chỉ người già có mà sau lốm đốm và tóc bạc như sương mai.

Câu 2: Kể vắn tắt các truyền thuyết ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch các thành ngữ con Rồng cháu Tiên, ếch ngồi đáy giếng, thầy bói xem voi. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 145)

Lời giải chi tiết:

a) Con Rồng cháu Tiên

Lạc Long Quân cùng Âu Cơ một người là thần nòi rồng dưới nước người còn lại là dòng tiên trên núi. Hai người kết duyên sinh ra một bọc trăm trứng, trăm trứng đó lại nở thành trăm người con. Họ chia tay mỗi người mang theo 50 người cùng mình lên núi, xuống biển.

b) Ếch ngồi đáy giếng

Con ếch lâu ngày chỉ sống trong cái giếng xung quanh chỉ có những con vật bé nhỏ hàng ngày vì tiếng kêu của nó mà những con vật kia hoảng sợ. Nó quen thói kiêu ngạo huênh hoang nên khi trời mưa to nước tràn bờ, ếch ra khỏi giếng không để ý xung quanh và bị con trâu đi qua giẫm bẹp.

c) Thầy bói xem voi

Năm thầy bói mù cùng đi xem voi nhưng mỗi người lại chỉ sờ được một bộ phận của nó mà lại phán xét ra hình thù của chú voi. Nó phê phán những người phiến diện chỉ nhìn về 1 phía.

Câu 3: Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 145)

Lời giải chi tiết:

Thành ngữ trọn vẹn là:

• Lời ăn tiếng nói
• Một nắng hai sương
• Ngày lành tháng tốt
• No cơm ấm cật
• Bách chiến bách thắng
• Sinh cơ lập nghiệp

Câu 4: Hãy sưu tầm thêm ít nhất mười thành ngữ chưa được giới thiệu trong sách giáo khoa và giải nghĩa các thành ngữ ấy. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 145)

Lời giải chi tiết:

- Ác giả ác báo: Những người là việc ác sẽ nhận lại báo ứng vì những việc làm của mình.

- Ăn cây táo, rào cây sung: Chỉ những kẻ vô ơn, không biết trước biết sau.

- Ân đoạn nghĩa tuyệt: Chấm dứt quan hệ gắn bó, đường ai nấy đi.

- Bỏ con tép bắt con tôm: Bỏ ra một thứ nhỏ để th về thứ lớn hơn.

- Chân cứng đá mềm: Sức lực khỏe mạnh vượt qua mọi trở ngại.

- Điệu hổ ly sơn: Tìm cách đưa kẻ thù đi ra khỏi địa bàn.

- Ghét của nào, trời trao của ấy: Khi ghét cái gì thì cái đấy sẽ càng đến.

- Giương đông kích tây: Làm nhiễu loạn sự chú ý của người khác.

- Khẩu xà tâm phật: Lời nói tuy có khó nghe nhưng lại rất lương thiện.

- Lá ngọc cành vàng: Con cái trong gia đình quý tộc, quyền quý.