[Soạn Bài]: Tổng kết về từ vựng (tiếp theo)

Câu 1: Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt? Vì sao? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 - trang 158)

Lời giải tham khảo:

- Điểm khác biệt đáng chú ý khác nhau giữa hai dị bản là gật đầu trong dị bản thứ nhất và gật gù trong dị bản thứ hai:

• Gật đầu: cúi đầu xuống rồi ngẩng lên, thường dùng để chào hỏi hay bày tỏ sự đồng ý.
• Gật gù: gật nhẹ và nhiều lần, biểu thị thái độ đồng tình, tán thưởng.

⟹ Như vậy, dùng từ gật gù thích hợp hơn. Vì ý nghĩa cần biểu đạt phù hợp: tuy món ăn đạm bạc nhưng đôi vợ chồng nghèo vẫn rất ngon miệng vì họ biết sẻ chia những niềm vui đơn sơ trong cuộc sống với nhau.

Câu 2: Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong câu chuyện cười sau. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 - trang 158)

Lời giải tham khảo:

Người vợ không hiểu ý nghĩa của cách nói chỉ có "một chân sút"- có nghĩa là cả đội bóng chỉ có một người giỏi ghi bàn.

Câu 3: Trong các từ vai, miệng, chân, tay, đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển. Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức ẩn dụ, nghĩa nào được hình thành theo phương thức hoán dụ. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 - trang 158)

Lời giải tham khảo:

- Những từ được dùng theo nghĩa gốc là các từ miệng, chân, tay.

- Những từ được dùng theo nghĩa chuyển là các từ vai (hoán dụ), đầu (ẩn dụ).

Câu 4: Vận dụng kiến thức từ vựng đã học để phân tích nét nổi bật của việc dùng từ trong bài thơ. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 - trang 159)

Lời giải tham khảo:

Có hai trường từ vựng được sử dụng trong bài thơ:

- Từ chỉ màu sắc: đỏ, xanh, hồng.

- Từ chỉ lửa, sự vật và hiện tượng liên quan đến lửa: lửa, cháy, tro.

Các từ ngữ thuộc hai trường từ vựng trên có quan hệ chặt chẽ với nhau. Màu áo của cô gái thắp lên trong mắt chàng trai (và bao người khác) - ngọn lửa đó lan tỏa trong con người anh làm cho anh say đắm, ngất ngây (cháy thành tro) và lan ra cả không gian, làm không gian cũng biến màu (cây xanh như cũng ánh theo hồng).

Ngoài việc sử dụng các từ cùng trường từ vựng, bài thơ còn dùng những cặp từ ngữ đối lập ví dụ như cây xanh - ánh hồng, em đi - anh đứng.

Nhờ nghệ thuật sử dụng từ như trên phân tích, bài thơ đã xây dựng được hình ảnh gây ấn tượng mạnh tới người đọc, qua đó miêu tả một tình yêu mãnh liệt và cháy bỏng.

Câu 5: Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào? Hãy tìm năm ví dụ về những từ ngữ sự vật, hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm của chúng. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 - trang 159)

Lời giải tham khảo:

- Cách đặt tên các sự vật hiện tượng trong đoạn trích là sử dụng những từ ngữ sẵn có nhưng mang nội dung mới dựa vào đặc điểm của các sự vật, hiện tượng được gọi tên.

- Cách đặt tên như trên có rất nhiều trong tiếng Việt:

• Mực (loài động vật ở biển, có thân mềm, chân ở đầu có hình tua, có chứa chất lỏng đen như mực).
• Cá kìm (loài cá ở biển có phần hàm dưới nhô ra, nhỏ và dài như cái kìm).
• Cá kim (loài cá ở biển có chiếc mỏ dài và nhọn như cái kim).
• Ong ruồi (là loài ong mật có kích thước nhỏ như ruồi).
• Cà tím (là loại cà quả tròn, có màu nửa trắng nửa tím hoặc màu tím).
• Khỉ đầu chó (loài khỉ có phần đầu giống đầu con chó).

Câu 6: Truyện cười sau phê phán điều gì? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 - trang 159)

Lời giải tham khảo:

Truyện cười dân gian đã cho nhằm phê phán thói sính dùng từ ngữ nước ngoài của một số người.