[TÓM TẮT] & [SOẠN BÀI] CẢNH NGÀY HÈ (NGUYỄN TRÃI)

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC BÀI THƠ CẢNH NGÀY HÈ

Được sáng tác khi tác giả về quê ở ẩn. Là bài thơ số 43 trong 61 bài thơ của mục Bảo kính cảnh giới thuộc phần Vô đề của tập thơ Quốc âm thi tập. 

II. TÓM TẮT BÀI THƠ CẢNH NGÀY HÈ

Bài thơ nói về cảnh ngày hè qua đó ta thấy được tâm hồn của nhà thơ chứa chan tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân và yêu đất nước.

III. BỐ CỤC BÀI THƠ CẢNH NGÀY HÈ

Bài thơ có thể chia thành 2 phần như sau:

• 4 câu đầu: Vẻ đẹp của ngày hè.
• 4 câu còn lại: Tâm trạng của Nguyễn Trãi. 

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI THƠ CẢNH NGÀY HÈ

Câu 1: Trong bài thơ có nhiều động từ diễn tả trạng thái của cảnh ngày hè. Đó là những động từ nào? Trạng thái của cảnh được diễn tả ra sao? (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 118)

Lời giải chi tiết:

Những động từ diễn tả trạng thái của cảnh ngày hè là: đùn đùn, phun, giương. 

• Đùn đùn dùng để gợi tả sách xanh thẫm của tán lá hòe tầng tầng lớp lớp tuôn ra.
• Giương ý chỉ rộng ra.
• Phun dùng để gợi lên sự nổi bật và bắt mắt của cánh hoa lưu màu đỏ.

⇒ Cảnh vật ngày hè được tác giả miêu tả với sức sống mãnh liệt như có cái gì đó đang thôi thúc bên trong. Sức sống ấy ứa căng và tràn đầy khiến cho màu xanh của lá hòe tầng tầng lớp lớp tuôn ra gương rộng ra che rợp, nó còn khiến cho cây lựu ở hiên nhà phun ra màu đỏ. Hình ảnh thiên nhiên hiện lên vô cùng sống động.

Câu 2: Cảnh ở đây có sự hài hòa giữa âm thanh, màu sắc, cảnh vật và con người. Anh (chị) hãy phân tích và làm sáng tỏ. (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 118)

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ sử dụng các màu sắc như: màu xanh của cây hoa hòe, màu đỏ của hoa lưu và có cả màu hồng của hoa sen. Tất cả đều được chiếu dưới ánh nắng chiều màu vàng.

- Những âm thanh cùng được sử dụng trong bài thơ như: tiếng lao xao của chợ cá làng ngư phủ, tiếng rên rỉ của ve sầu. Tác giả đã lắng nghe những âm thanh của sự sống ấy bằng sự tinh tế của mình.

⇒ Sự kết hợp hài hòa giữa âm thanh, màu sắc, cảnh vật và mùi vị với con người đã làm bức tranh trở nên có hồn hơn. Vẻ đẹp của bức tranh ngày hè giản dị gần gũi và thân thuộc với quê hương, đất nước cùng con người Việt Nam.

Câu 3: Nhà thơ đã cảm nhận cảnh vật bằng những giác quan nào? Qua sự cảm nhận ấy, anh (chị) thấy nhà thơ có tấm lòng như thế nào đối với thiên nhiên. (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 118)

Lời giải chi tiết:

- Nhà thơ đã cảm nhận cảnh vật bằng thị giác, thính giác, khứu giác và cả cảm giác. Cảnh thiên nhiên ngày hè đã được hiện lên với những đặc trưng cụ thể bởi những cảm nhận tinh tế của tác giả. Sự kết hợp hài hòa giữa màu sắc cùng âm thanh đã chứng tỏ tâm hồn đẹp và giàu cảm xúc của nhà thơ.

- Tấm lòng của nhà thơ:

• Tình yêu thiên nhiên, đất nước nồng nàn và tha thiết.
• Tình yêu thiên nhiên có nguồn gốc sâu xa từ tấm lòng tha thiết yêu đời, yêu cuộc sống của nhà thơ.
• Tình yêu thiên nhiên, yêu đời và yêu cuộc sống của nhà thơ gắn liền với tấm lòng luôn hướng về dân, về đất nước.

Câu 4: Hai câu thơ cuối cho thấy tấm lòng của Nguyễn Trãi đối với người dân thế nào? Nhận xét về âm điệu kết thúc bài thơ. (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 118)

Lời giải chi tiết:

- Hai câu thơ cuối thể hiện khát vọng mong mỏi da diết của tác giả về cuộc sống yên bình, hạnh phúc của nhân dân. Ông mong mỏi khúc đàn Nam Phong của vua Thuấn, mỗi khi khúc đàn ấy vang lên thì mưa thuận gió hòa và nhân dân thuận hòa, no đủ. Nguyễn Trãi đã lấy chuyện xưa để nói đến hiện tại cho thấy tấm lòng yêu nước, thương dân của ông đó chính là tấm lòng yêu nước thương dân đến trọn đời. 

- Câu thơ cũng đã gợi lên khúc nhạc ca ngợi cuộc sống thái bình, nhân dân khắp bốn phương no đủ và nó cũng như lời nhắc nhở với các vị quân vương phải lấy dân làm trọng.
- Nguyễn Trãi cũng đang thể hiện mong ước cho đất nước được thái bình, đó cũng chính là tư tưởng “lấy dân làm gốc” của Nguyễn Trãi. Tư tưởng này bắt nguồn từ lời dạy của Khổng Tử “dân vi bản, xã tắc vi quy, quân vi khinh”.

- Âm điệu của bài thơ có sự thay đổi lúc thì nhanh dồn lập, lúc lại thong thả khoan thai. Việc kết thúc bài bằng câu thơ lục ngôn có tác dụng làm cảm xúc được dồn nén nhưng dư âm lại được mở ra. Tuy bài thơ đã hết nhưng âm hưởng của nó chưa hết đó là cách kết thúc bằng câu thơ sáu chữ trong một bài thơ thất ngôn.

Câu 5: (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 119)

Cảm xúc chủ đạo của bài thơ là gì?

- Lòng yêu thiên nhiên.

- Lòng yêu đời, yêu cuộc sống.

- Khát vọng về cuộc sống thái bình, hạnh phúc cho nhân dân. 

Từ việc lí giải cách lựa chọn của mình, anh (chị) hãy làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi qua bài thơ.

Lời giải chi tiết:

Cảm hứng chủ đạo của bài thơ Cảnh ngày hè:

• Bài thơ tả về cảnh ngày hè nên trước tiên phải lấy cảm hứng từ tình yêu thiên nhiên nhưng đằng sau đó ta thấy được lòng yêu đời cùng tình yêu cuộc sống và khát khao về cuộc sống thái bình, hạnh phúc cho nhân dân.
• Tình yêu thiên nhiên, cuộc sống con người và vươn tới khát vọng thái bình, hạnh phúc cho nhân dân chính là vẻ đẹp tâm hồn, lý tưởng và nhân cách của Nguyễn Trãi.
• Bài thơ sử dụng những hình ảnh thân thuộc, giản dị cùng những câu thơ thất ngôn xen lục ngôn nhà thơ đã mang đến cho chúng ta bức tranh thiên nhiên đầy sức sống đó cũng chính là vẻ đẹp của tinh thần lạc quan trong tâm hồn tác giả.

V. LUYỆN TẬP

Câu 1: Cảm nhận của anh (chị) về vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn Nguyễn Trãi qua bài thơ. (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 119)

Lời giải chi tiết:

- Vẻ đẹp của thiên nhiên:

• Cảnh vật: hòe lục đùn đùn, thạch lựu hiên phun thức đỏ, hồng liên trì…
• Âm thanh của sự sống: lao xao chợ cá, dắng dỏi cầm ve.

- Sự quan sát và lắng nghe vẻ đẹp của cuộc sống từ tất cả những giác quan tinh tế nhất của nhà thơ.

⇒ Bức tranh mùa hè giàu màu sắc, sôi động và căng tràn sức sống. Đó cũng chính là tình yêu đời, yêu cuộc sống của nhà thơ.

- Vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ: yêu thiên nhiên, mong mỏi nhân dân được an ổn, no đủ.

• Bức tranh ngày hè gợi cho ta thấy những cảm nhận tinh tế cùng bút pháp nghệ thuật tài hoa của Nguyễn Trãi.
• Nguyễn Trãi là người có tấm lòng chân thành và tâm hồn chứa chan yêu thương gắn liền với cuộc sống, cuộc đời.