[TÓM TẮT] & [SOẠN BÀI] ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ

Sau gần 10 năm sống của Cuba, năm 1952 Hê-minh-uê đã cho ra đời tác phẩm “Ông già và biển cả” lấy bối cảnh là ngôi làng chài yên ả bên cảng La-ha-ba-na. Một thuỷ thủ trên con tàu của ông đã được xem như là nguyên mẫu của Xan-ti-a-go. 

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ

Ông lão đánh cá người Cu-Ba Xan-ti-a-gô sống cô độc, nghèo khổ trong túp lều cạnh bờ biển ngoại ô La-ha-ba-na. Vận đen bám lấy ông khi trong suốt 84 ngày ông không bắt được con cá nào ra hồn. Chẳng còn ai tin vào cơ may của Xan-ti-a-gô, cậu bé Ma-nô-lin cũng bị cấm không được giao du với lão nữa. Xan-ti-a-gô quyết định ra khơi một mình, ông đi đến vùng biển nguy hiểm nhưng nhiều cá lớn. Một con cá kiếm khổng lồ mắc câu và ông săn đuổi con cá ấy trong ba ngày liền. Đó là con cá kiếm lớn và đẹp nhất mà ông từng thấy, suốt mấy ngày Xan-ti-a-gô tìm mọi cách để bám trụ và giữ con cá cho kì được. Cuối cùng ông cũng cắm được mũi lao vào tim con cá và chinh phục được nó, ông phấn chấn nghĩ đến những gì mà chiến lợi phẩm này mang lại khi trở về. Nhưng mùi máu của cá kiếm đã thu hút cả một đàn cá mập đến rỉa mồi, khi ông đuổi được chúng thì con cá kiếm cũng chỉ còn lại bộ xương trắng khổng lồ phía sau đuôi thuyền. Vì hoàn toàn kiệt sức nên khi về túp lều ông đã ngủ thiếp đi.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ

Tác phẩm có bố cục 2 phần:

• Phần 1 (Từ đầu cho đến "nước bắn tung, trùm lên cả ông lão lẫn con thuyền"): Cuộc chiến đấu của Xan-ti-a-go.
• Phần 2 (Đoạn còn lại): Hành trình đưa con cá về bờ của Xan-ti-a-go.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ

Câu 1: Hình ảnh những vòng lượn của con cá kiếm được nhắc đi nhắc lại trong đoạn văn gợi lên những đặc điểm gì về cuộc đấu giữa lão và con cá (thời điểm, phong độ, tư thế...)? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 135)

Lời giải chi tiết:

- Hình ảnh những vòng lượn của con cá kiếm được nhắc đi nhắc lại trong đoạn văn mang nhiều hàm ý.

- Dù cho đã ba ngày hai đêm theo đuổi con cá kiếm nhưng Xan-ti-a-go vẫn chưa nhìn thấy nó:

• Xan-ti-a-go cảm nhận con cá thông qua sợi dây và qua vòng lượn từ rộng tới hẹp, từ gần tới xa, điều này cho thấy ông là một ông lão giàu kinh nghiệm.
• Hình ảnh con cá chính là khát vọng và hoài bão của con người luôn theo đuổi ước mơ của mình một cách bền bỉ.

Câu 2: Cảm nhận về con cá kiếm tập trung vào những giác quan nào của ông lão? Chứng minh rằng những chi tiết này gợi lên sự tiếp nhận từ xa đến gần, từ bộ phận đến toàn thể? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 135)

Lời giải chi tiết:

- Bằng sự nhạy bén có nhiều năm kinh nghiệm ông đã huy động mọi khả năng vào cuộc chiến:

• Thị giác: Phán đoán con cá kiếm thông qua đường bơi nghiêng cùng sức căng của sợi dây.
• Xúc giác: Cảm nhận từng cử động của con cá kiếm qua sợi dây và bằng cả nỗi đau thể xác vì phải nỗ lực, gắng sức để giữ cho bằng được thành quả lao động của mình. Con cá xuất hiện như một nhân vật trong đoạn trích. 
• Ông đâm trúng con cá, nó vụt lên khỏi mặt nước và phô ra hết vẻ khổng lồ cùng sức lực.

⇒ Các chi tiết được sắp xếp theo trình tự của cuộc chiến chinh phục con cá kiếm. Từ quan sát, cảm nhận khi con cá cố vùng vẫy để thoát sau đó tới gần hơn.

Câu 3: Hãy phát hiện thêm một lớp nghĩa mới: Phải chăng ông lão chỉ cảm nhận đối tượng bằng giác quan của một người đi săn, một kẻ chỉ nhằm tiêu diệt đối thủ của mình? Hãy tìm những chi tiết chứng tỏ một cảm nhận khác lạ ở đây, từ đó nhận xét mối liên hệ giữa ông lão và con cá kiếm. (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 135)

Lời giải chi tiết:

- Trong đoạn trích: ông lão không chỉ cảm nhận con cá với cảm xúc của một kẻ đi ăn mà còn coi nó như một đối thủ xứng tầm, là người bạn, người anh em và cảm phục nó.

• Lời đối thoại: "đừng nhảy", "cá ơi", "tao chưa từng thấy ... anh em ạ" → coi con cá kiếm như con người.
• "Khi ấy con cá, mang cái chết trong mình, sực tỉnh phóng vút lên khỏi mặt nước phô hết tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp và sức lực của nó" cái chết của con cá kiếm cũng đã bộc lộ vẻ đẹp kiêu dũng hiếm thấy.

- Mối liên hệ giữa ông lão và con cá kiếm;

• Người đi câu -  con mồi.
• Đối thủ cân sức, cân tài.
• Cái đẹp và người thưởng thức cái đẹp.
• Cách đối xử của con người đối với môi trường.

Câu 4: So sánh hình ảnh con cá kiếm trước và sau ông lão chiếm được nó. Điều này gợi cho anh (chị) suy nghĩ gì? Vì sao có thể coi con cá kiếm như một biểu tượng? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 135)

Lời giải chi tiết:

V. LUYỆN TẬP 

Câu 1: Ngoài việc mô tả bằng lời của người kể chuyện, còn có ngôn từ nào trực tiếp nói lên hành động và thái độ của ông lão trước con cá kiếm không? Tác dụng của loại ngôn ngữ đó? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 135)

Lời giải chi tiết:

- Ngoài việc mô tả bằng lời của người kể chuyện còn có ngôn ngữ đối thoại nội tâm của Xan-ti-a-gô để trực tiếp nói lên hành động và thái độ của ông lão trước con cá kiếm đó là ngôn ngữ đối thoại nội tâm của Xan-ti-a-gô.

- Việc sử dụng lời phát biểu trực tiếp có tác dụng:

• Giúp người đọc hình dung được rằng sự việc đang diễn ra trực tiếp.
• Hình thức đối thoại chứng tỏ rằng ông lão đã chiêm ngưỡng con cá kiếm như một con người.
•  Vẻ đẹp của con người khi chinh phục và hoàn thiện được giấc mơ của mình.

⇒ Hình tượng Xan-ti-a-gô và con cá kiếm mang ý nghĩa biểu tượng gợi ra nhiều tầng nghĩa của tác phẩm đồng thời gợi lên triết lí tảng băng trôi của Hê-minh-uê.

Câu 2: Tên tác phẩm (nguyên văn tiếng anh: The old man and the sea) trong các bản dịch ở Việt Nam đều được bổ sung thêm một định ngữ: Ông già và biển cả. Nếu dịch đúng nguyên văn chỉ còn: Ông già và biển. Anh (chị) thích các dịch nào hơn? Vì sao? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 135)

Lời giải chi tiết:

Em thích cách dịch “Ông già và biển cả” hơn vì nó hay hơn và tạo nên sự cân đối về số tiếng giữa hai đối tượng. Hơn nữa từ “biển cả” có tác dụng gợi hình, gợi cảm hơn từ “biển".