[TÓM TẮT] & [SOẠN BÀI] SỐ PHẬN CON NGƯỜI

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM SỐ PHẬN CON NGƯỜI

Được sáng tác vào năm 1957 đúng 12 năm sau chiến tranh thế giới thứ hai lúc này Nga đang tràn đầy tinh thần dân chủ.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM SỐ PHẬN CON NGƯỜI

Vào mùa xuân năm 1946 “tôi" gặp cha con Xô-cô-lốp đang trên hành trình đến Ka-sa-rư. Xô-cô-lốp đã kể cho “tôi" nghe về cuộc đời bất hạnh của anh trên chuyến đò. Anh để lại vợ và ba đứa con để bước vào chiến tranh. Xô-cô-lốp bị thương và bị bắt làm tù binh, nhờ một lần được chúng huy động lái xe anh đã bỏ trốn khỏi nhà tù Đức. Khi trở về anh nghe tin vợ và hai đứa con gái đã chết, niềm hy vọng cuối cùng còn lại là cậu con trai A-na-tô-li (một đại uý pháo binh) cũng bị phát xít Đức bắn chết. Xô-cô-lốp rơi vào cảnh không nhà, không gia đình sau đó anh đến nhà một người bạn cũ ở U-riu-pin-xcơ và làm lái xe ở đây. Xô-cô-lốp chìm trong men rượu mỗi tối để có thể chống chọi lại với nỗi mất mát đó. Cuộc đời của Xô-cô-lốp thay đổi khi anh gặp và nhận nuôi cậu bé Va-ni-a mồ côi tội nghiệp, việc này đã khiến cả hai cha con sung sướng, hạnh phúc vô cùng. Để có thể nuôi được con, anh đã bỏ rượu đồng thời khắc phục nhiều khó khăn trong công việc cùng nỗi đau đớn trong trái tim mình. Nhưng anh lại gặp xui xẻo khi đâm phải con bò và bị tước bằng lái. Anh quyết định cùng con trai đến Ka-sa-rư nhờ một người bạn để tìm công việc mới và tiếp tục chăm lo cho con.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM SỐ PHẬN CON NGƯỜI

Tác phẩm có bố cục 3 phần:

• Phần 1 (Từ đầu cho đến "chú bé đang nghịch cát đấy"): Hoàn cảnh của Xô-cô-lốp trước khi gặp Va-ni-a.
• Phần 2 (Tiếp theo cho đến "chợt lóe lên như thế"): Cuộc gặp gỡ của Xô-cô-lốp và Va-ni-a. 
• Phần 3 (Đoạn còn lại): Số phận của Xô-cô-lốp cùng niềm tin vào sức mạnh của người Nga.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM SỐ PHẬN CON NGƯỜI

Câu 1: Hoàn cảnh và tâm trạng của An-đrây Xô-cô-lốp sau khi chiến tranh kết thúc và trước khi gặp bé Va-ni-a được miêu tả như thế nào? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 124)

Lời giải chi tiết:

Hoàn cảnh và tâm trạng của An-đrây Xô-cô-lốp sau khi chiến tranh kết thúc và trước khi gặp bé Va-ni-a:

• Vào năm 1944 sau khi thoát tù, anh biết tin vợ và các con đã bị phát xít Đức giết chết.
• Xô-cô-lốp rơi vào nỗi đau cùng cực, anh không biết đi đâu về đâu cuối cùng anh chọn làm lái xe cho nông trường.
• Để có thể xoa dịu nỗi đau Xô-cô-lốp tìm đến rượu mặc dù biết tác hại của nó.

- Xô-cô-lốp khóc trước mặt chú bé Va-ni-la tội nghiệp, cậu bé cũng là nạn nhân sau chiến tranh, lang thang và đói rét.

⇒ Mục đích của tác giả khi đặt hai số phận cùng cực và nghiệt ngã này cạnh nhau là để tố cáo chiến tranh.

- Hình ảnh của Xô-cô-lốp thể hiện khí phách anh hùng của nhân dân qua đó nói lên cái giá của chiến tranh (quá đắt) cùng sự đau khổ tột cùng của con người do chiến tranh gây nên.

Câu 2: Việc An-đrây nhận cậu bé Va-ni-a làm con nuôi có tác động lớn lao đến hai cha con như thế nào? Tâm hồn ngây thơ của bé Va-ni-a, và lòng nhân hậu của An-đrây Xô-cô-lốp được hiểu như thế nào? Điểm nhìn của người kể chuyện có giống điểm nhìn của nhân vật không? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 124)

Lời giải chi tiết:

Việc An-đrây nhận cậu bé Va-ni-a làm con nuôi đã tạo ra sự thay đổi rất lớn trong cuộc đời hai cha con:

• Va-ni-la được bảo vệ và có nơi để nương tựa. 
• An-đrây tìm lại được ý nghĩa để sống và dùng tình yêu thương để xoa dịu đi nỗi đau do chiến tranh gây nên.

- Tâm hồn ngây thơ của Va-ni-a:

• Mặt mũi lấm lem, quần áo thì bẩn thỉu nhưng đôi mắt lại sáng.
• Được cha gọi lên xe, hỏi và chờ trả lời.
• Ngồi trên xe lặng thinh và tư lự thỉnh thoảng lại ngước lên nhìn cha.
• Thể hiện niềm hạnh phúc cùng ước ao và hy vọng khi được nhận làm con.

- Lòng nhân hậu của An-đrây Xô-cô-lốp:

• Luôn yêu thương và nhớ đến đứa con nuôi.
• Quyết định nhận nuôi Va-ni-la là vì tình yêu thương đến từ tận đáy lòng. 
• Âm thầm gánh chịu mọi đau khổ và không muốn cho Va-ni-a biết. 

⇒ An-đrây Xô-cô-lốp là người từng trải, giàu tình yêu thương và có trách nhiệm.

-  Điểm nhìn của nhân vật trùng với điểm nhìn của tác giả, nó chứa chan tình yêu thương và hướng tới một cuộc sống bình yên.

Câu 3: An-đrây Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn như thế nào (khó khăn trong đời thường, chiêm bao ám ảnh và nỗi đau khôn nguôi)? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 124)

Lời giải chi tiết:

- Khó khăn của An-đrây Xô-cô-lốp khi nhận Va-ni-a làm con trong công cuộc thường nhật:

• Việc nuôi dưỡng chăm sóc có thể xảy ra rủi ro bất cứ lúc nào, đặc biệt là  việc không thể làm "tổn thương trái tim bé bỏng của Va-ni-a".
• Nỗi khổ tâm và sự dằn vặt của anh về những kí ức, những vết thương đau đớn vẫn in hằn trong tâm hồn. 

- Xô-cô-lốp không ngừng vươn lên trong ý thức nhưng nỗi đau và vết thương ấy không thể hàn gắn, đó chính là bi kịch sâu sắc nhất trong số phận của Xô-cô-lốp. Đó cũng chính là tính chân thật về số phận của con người sau chiến tranh. Đó cũng là tính chân thật của số phận con người sau chiến tranh.

Câu 4: Nhận xét về thái độ của người kể chuyện. Ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở cuối tác phẩm. (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 124)

Lời giải chi tiết:

- Thái độ của người kể chuyện:

• Thể hiện lòng khâm phục cùng sự quý mến với bản lĩnh kiên cường cùng tấm lòng nhân hậu của người Xô viết.
• Tin tưởng vào tương lai thông qua hình ảnh của Vania.
• Tin tưởng vào sức mạnh tiềm ẩn cùng những cống hiến thầm lặng nhưng to lớn của những thế hệ con người Nga trong cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

- Cuối tác phẩm là lời kêu gọi và nhắc nhở về sự quan tâm cùng trách nhiệm của toàn xã hội đối với những con người bất hạnh.

Câu 5: Theo anh (chị) trong đoạn trích này, tác giả đã nghĩ gì về số phận con người? (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 124)

Lời giải chi tiết:

Trong cuộc sống mỗi người sẽ có một số phận khác nhau. Con người có thể gặp nhiều nỗi đau, bất hạnh hoặc mất mát nhưng tác giả vẫn không đánh mất hy vọng vào niềm tin và niềm hạnh phúc của con người. Sô-lô-khốp tin tưởng rằng con người sẽ biết dựa vào nhau để chia sẻ, đùm bọc và yêu thương nhau sẽ tạo nên hạnh phúc.

V. LUYỆN TẬP 

Câu 1: Tìm nét mới của truyện ngắn số phận con người trong việc miêu tả cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại của nhân dân Liên Xô. (SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 124)

Lời giải chi tiết:

- Cốt truyện cùng các chi tiết đã thể hiện rõ bút pháp hiện thực táo bạo của tác giả và sư tôn trọng tính chân thật. 

• Tác phẩm không tô hồng hiện thực bằng kết thúc có hậu mà nó báo trước rằng sẽ có vô vàn khó khăn trở ngại mà con người phải vượt qua trên con đường tìm kiếm hạnh phúc.
• Tác giả đã miêu tả chiến tranh trong bộ mặt thật của nó, trong “đau khổ, chết chóc, máu me”. Thể hiện lên một cách nhìn mới và cách mô tả mới hiện thực cuộc sống sau chiến tranh.
• Sô-lô-khốp đã sáng tạo ra nhiều tình huống nghệ thuật và nhiều tình tiết cảm động để khám phá chiều sâu tính cách nhân vật.

- Nhân vật trong tác phẩm là những người bình thường thậm chí còn nhỏ bé với tất cả các quan hệ phức tạp đa dạng tiêu biểu cho số phận con người trong chiến tranh. Sô-lô-khốp đã ví hai cha con là “hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị… bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ”.

⇒ Chính hoàn cảnh đau khổ của Xô-cô-lốp đã làm nổi bật lên tâm hồn nhân hậu cùng tính cách kiên cường của anh. Đó chính là những con người bình thường mà vĩ đại - hình ảnh của nhân dân Nga.

Câu 2: Tưởng tượng và viết một đoạn văn về cuộc sống tương lai của hai bố con An-đrây Xô-cô-lốp.(SGK Ngữ văn 12 tập 2- trang 124)

Lời giải chi tiết:

Sau khi tới được miền đất mới Xô-cô-lốp bắt tay vào tìm việc để có tiền nuôi Vania. Ông xin lái xe nhưng người ta không nhận, chật vật mãi cũng không tìm được việc nên ông đã dùng số tiền dành dụm bấy lâu mở trang trại nhỏ. Hai cha con dốc lòng dốc sức làm việc. Những người hàng xóm mới của ông thấy thương cho sự côi cút của hai cha con nên đã giúp họ, dần dần hai cha con không còn phải lo đến chuyện cơm áo. Xô-cô-lốp xin cho Vania đi học, thương cha nên cậu bé luôn nỗ lực học tập. Sau nhiều năm cuối cùng Xô-cô-lốp cũng chờ được ngày thấy Vania bé bỏng năm nào trưởng thành, hai cha con sống hạnh phúc bên nhau.