I.  CHUẨN BỊ 

Câu hỏi: Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 44)

1. Khi đọc bài thơ bốn chữ (hoặc năm chữ), các em cần chú ý:

  • Bài thơ được chia làm mấy khổ? Vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?
  • Bài thơ viết về ai và về điều gì? Ai là người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ?
  • Bài thơ có những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật nào đặc sắc? Tác dụng của chúng là gì?

2. Kể tên một số bài thơ bốn chữ mà em đã học hoặc đã đọc. 

3. Đọc trước bài thơ Mẹ, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Đỗ Trung Lai.

4. Mỗi khi nghĩ về mẹ, em thường có cảm xúc gì? Hãy chia sẻ cảm xúc đó với các bạn.

Lời giải chi tiết:

1. Những điều cần chú ý khi đọc bài thơ bốn chữ (năm chữ) là:

  • Bài thơ chia làm 5 khổ, được gieo theo vần hỗn hợp, các dòng thơ được ngắt nhịp 1/3 và 2/2.
  • Bài thơ viết về “Mẹ" và sự trôi đi của thời gian đó là mẹ đang ngày càng già đi. Người đang bày tỏ cảm xúc trong bài thơ là người con. 
  • Bài thơ sử dụng biện pháp đối lập để ta thấy được sự xanh tươi của cây cối với sự tàn phai của mẹ. Đồng thời sử dụng câu hỏi tu từ để bộc lộ tình cảm và cảm xúc trân trọng mẹ của người con.

2. Một số bài thơ bốn chữ em đã đọc như: Mẹ yêu, Mẹ em, Quê tôi, Cây bàng ngày xuân.

3. Tác giả Đỗ Trung Lai:

- Đỗ Trung Lai (7/4/1950) sinh tại Hà Tây nay là Hà Nội. Ông là Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam và là Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1991. Ngoài làm thơ, làm báo ông còn vẽ tranh và có phòng tranh riêng đã được Hội nghệ sĩ tạo hình Việt Nam trưng bày.

- Các tác phẩm tiêu biểu của ông gồm: Đêm sông Cầu (thơ, 1990), Anh em và những người khác (thơ, 1990),Đắng chát và ngọt ngào (thơ, in chung, 1991), Thơ và tranh (1998), Người chơi đàn nguyệt ở Hàng Châu (truyện và ký, 2000). 

4. Mỗi khi nghĩ về mẹ em đều cảm thấy an toàn và ấm áp. Mẹ luôn là chỗ dựa tinh thần vô cùng vững chắc cho em, khi vui hay buồn em đều chia sẻ cùng mẹ để cho những lời khuyên hữu ích.

II. ĐỌC HIỂU 

Câu 1: Chú ý vần và nhịp của bài thơ. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 45)

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ có vần hỗn hợp và nhịp thơ là 1/3 và 2/2.

Câu 2: Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau" ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ với nhau như thế nào về nghĩa? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 45)

Lời giải chi tiết:

Các từ ngữ nói về “mẹ” và “cau" ở khổ 1 và 2 có ý nghĩa đối lập nhau ví dụ: cau thẳng >< mẹ còng, cau xanh >< đầu mẹ bạc, cau cao >< mẹ thấp, cau gần trời >< mẹ gần đất. 

Câu 3: Chú ý sắc thái biểu cảm của từ “nâng” (dòng 15) và từ “cầm” (dòng 16). (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 45)

Lời giải chi tiết:

Từ “nâng” (dòng 15) và từ “cầm” (dòng 16) đều được dùng để biểu thị tình cảm của người con thương mẹ, nâng niu và trân trọng mẹ. Tình cảm đó dâng trào xúc động khiến người con không cầm được nước mắt. 

Câu 4: Dòng 18 dùng để hỏi hay bộc lộ cảm xúc? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 46)

Lời giải chi tiết:

Dòng 18 là một câu hỏi để hỏi ông trời nhưng qua đó cũng bộc lộ cảm xúc cùng nỗi lòng của con người.

III. CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Qua bài thơ Mẹ, chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ ở các yếu tố: số tiếng và nhịp ở các dòng thơ, vần của bài thơ. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 46)

Lời giải chi tiết:

Đặc điểm của thể thơ bốn chữ:

  • Mỗi dòng thơ có 4 tiếng.
  • Nhịp của các dòng thơ là 1/3 và 2/2.
  • Vần thơ hỗn hợp.

Câu 2: Bài thơ Mẹ là lời của ai, bộc lộ cảm xúc gì? Nêu cảm nhận chung của em sau khi đọc bài thơ. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 46)

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ là lời của người con (tác giả) khi thấy sự già đi của mẹ qua đó thể hiện sự xót xa và trân trọng mẹ. 

- Sau khi đọc bài thơ em có sự đan xen nhiều cảm xúc khác nhau, vừa xót xa khi nghĩ về tuổi tác và sức khỏe của mẹ mà cũng vừa thương mẹ, trân trọng những hành động, tình cảm mà mẹ dành cho con. 

Câu 3: Liệt kê những từ ngữ được tác giả dùng để nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ. Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả sử dụng những biện pháp tu từ nào? Hãy chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ đó. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 46)

Lời giải chi tiết:

- Những từ được tác giả dùng để nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ gồm: cau thẳng - mẹ còng, cau xanh - đầu mẹ bạc, cau cao - mẹ thấp, cau gần trời - mẹ gần đất, cau khô - khô gầy như mẹ.

- Tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ đối lập, so sánh và câu hỏi tu từ để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”.

- Việc sử dụng các biện pháp tu từ có tác dụng giúp hình tượng “mẹ" hiện lên cụ thể và sinh động, rõ ràng hơn. Giúp người đọc dễ dàng nhận thấy được tình cảm, nỗi lòng của người con đồng thời tạo nên giá trị đặc biệt trong cách biểu đạt, biểu cảm, lời thơ trau chuốt mượt mà hơn.

Câu 4: Nêu và phân tích các câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ. Em hiểu nội dung của hai dòng thơ cuối bài như thế nào? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 46)

Lời giải chi tiết:

- Những câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ là: “Con nâng trên tay/ Không cầm được lệ/ Sao mẹ ta già”.

- Nội dung của hai câu thơ cuối bài: Thương mẹ, yêu mẹ mà hỏi trời xanh “sao mẹ ta già” nhưng không có lời đáp mà chỉ nhận lại sự hững hờ của tự nhiên “mây bay về xa”. Khi trời có gió mây sẽ trôi đi đó là lẽ tất yếu, cũng giống như mẹ già đi là lẽ thường tình, con người ai cũng phải trải qua các giai đoạn sinh- lão- bệnh- tử.

Câu 5: Trong số những hình ảnh được tác giả dùng để khắc hoạ hình tượng người mẹ, em thích nhất hình ảnh nào? Tại sao? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 46)

Lời giải chi tiết:

Trong những hình ảnh được tác giả dùng để khắc hoạ hình tượng người mẹ thì em thích nhất là hình ảnh “cau khô/ khô gầy như mẹ” vì đó là hình ảnh gợi lại rất nhiều cảm xúc và suy nghĩ trong em. Hình ảnh người mẹ già gầy guộc, nhăn nheo cùng miếng cau khô nhẹ nhàng mà sao lại chua xót và đau đớn đến thế. Chính hình ảnh ấy đã thôi thúc em yêu thương và trân trọng mẹ hơn. 

Câu 6: Quan sát người thân trong gia đình của mình qua năm tháng, em thấy họ có những thay đổi như thế nào? Em có cảm xúc gì khi nhận ra những thay đổi ấy? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 46)

Lời giải chi tiết:

Gia đình em gồm 4 người ông nội, bố mẹ và em. Ông nội tuổi đã cao nên làn da nhăn nheo, đôi mắt cũng áng đục không còn nhìn rõ nữa. Lưng ông còng và chân tay cũng không còn được nhanh nhẹn mà run run. Bố mẹ em đều làm công việc tay chân nên màu da lúc nào cũng sẫm màu và vì cũng đã có tuổi nên da đã có những nếp nhăn. Chứng kiến sự thay đổi những người thân yêu em thấy sự hi sinh thầm lặng của mọi người để mưu sinh, lo toan cho cuộc sống vì vậy mà em rất thương ông và bố mẹ. Em tự hứa với lòng sẽ cố gắng học tập thật tốt để không phụ lòng mọi người trong gia đình.