[SOẠN BÀI] MẸ VÀ QUẢ

I. CHUẨN BỊ

Yêu cầu: (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 26)

- Đọc trước văn bản Mẹ và quả, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

- Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em xúc động nhất? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn.

Lời giải chi tiết:  

Tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

  • Nguyễn Khoa Điềm (15/4/1943) tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Ông từng hoạt động cách mạng, viết báo làm thơ và giữ nhiều chức vụ quan trọng như Thứ trưởng Bộ Văn hoá – Thông tin, Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam khóa V. Nguyễn Khoa Điềm còn là Đại biểu Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam khoá X và là Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin.
  • Những tác phẩm tiêu biểu của ông gồm: Đất ngoại ô (thơ, 1973); Cửa thép (ký, 1972); Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974); Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986); Thơ Nguyễn Khoa Điềm (thơ, 1990).
  • Thơ của ông giàu suy tư và cảm xúc dồn nén mang màu sắc của chính luận.

- Khi nghĩ về cha mẹ điều khiến em xúc động nhất đó là sự quan tâm cùng sự ân cùng dịu dàng mà cha mẹ dành cho em. Cha mẹ chăm sóc cho em từng chút rất cẩn thận cùng tình yêu thương vô bờ bến.

- Khi nghĩ về cha mẹ, điều làm em xúc động nhất là sự quan tâm, ân cần và dịu dàng của cha. Cha chăm chút cho em từng chút một cẩn thận và yêu thương vô bờ.

II. CÂU HỎI GIỮA BÀI

Câu 1: Chú ý số tiếng ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ. Từ “lặn” và “mọc” ở đây nghĩa là gì? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 27)

Lời giải chi tiết:  

- Mỗi dòng của bài thơ có số tiếng không giống nhau, có dòng 8 chữ có dòng lại 7 chữ. 

- Vần và nhịp của bài thơ linh hoạt.

-  Từ “lặn” và “mọc” ở đây có nghĩa là mùa quả hết rồi lại có, hết lứa này sẽ lại đến lứa khác.

Câu 2: Hình ảnh này minh hoạ cho nội dung nào của bài thơ? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 27)

Lời giải chi tiết:  

Hình ảnh trên minh hoạ cho nội dung: “Còn những bí và bầu lớn xuống/Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn/Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi”

Câu 3: Em hiểu “lớn lên” và “lớn xuống” ở các dòng thơ số 5,6 như thế nào? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 27)

Lời giải chi tiết:  

Tác giả dựa vào hình dáng của quả bí quả bầu khi lớn lên để liên hệ đến giọt mồ hôi của mẹ thể hiện sự hi sinh cùng sự vất vả của mẹ. Biết bao giọt mồ hôi mặn của mẹ đã âm thầm, lặng lẽ nhỏ xuống để “kết nên” những quả bí, quả bầu.

Câu 4: Từ “quả” ở khổ 1 và từ “quả” ở khổ 3 có gì giống và khác nhau về nghĩa? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 27)

Lời giải chi tiết:  

Từ quả ở khổ 1 chỉ quả thông thường mà mẹ đã vun trồng mà được còn từ quả ở khổ 3 là chỉ những đứa con được mẹ sinh thành dưỡng dục. 

III. CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Bài thơ là lời của ai, nói với ai về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 28)

Lời giải chi tiết:  

- Bài thơ là lời nói của người con (tác giả) với mẹ của mình. Nói về sự tần tảo, hi sinh vất vả của mẹ để nuôi nấng các con, khi mẹ đã già yếu nhưng các con vẫn chưa làm được điều gì cho đời.

- Tâm trạng cùng thái độ của người nói: Thương, trân trọng mẹ và thể hiện sự băn khoăn day dứt khi chưa làm được điều có ích cho đời.

Câu 2: Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 28)

Lời giải chi tiết:

Người đọc có thể nhận ra được phẩm chất của người mẹ thông qua khổ thơ thứ hai với hình ảnh “giọt mồ hôi mặn” “lòng thầm lặng mẹ tôi”. Tác giả đã khắc hoạ lên một người mẹ tần tảo, lam lũ và nhọc nhằn nhưng giàu đức hi sinh.

Câu 3: Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,... (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 28)

Lời giải chi tiết:  

Nét độc đáo của bài thơ được thể hiện:

  • Từ ngữ và hình ảnh: giản dị, gần gũi thân thuộc đó là hình ảnh mặt trời, cây bầu cây bí cùng hình ảnh mẹ với những giọt mồ hôi.
  • Vần và nhịp thơ linh hoạt: 3/4, 4/3, 4/4.
  • Biện pháp tu từ gồm ẩn dụ (quả non xanh để chỉ người con chưa làm được việc có ích cho đời), hoán dụ (tay mẹ mỏi để chỉ người mẹ già yếu), so sánh (bí bầu- giọt mồ hôi) và đối lập (lặn- mọc; tay mẹ mỏi- quả non xanh).

Câu 4: Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại “hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh"? (Gợi ý: “Quả non xanh” chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả “hoảng sợ"?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 28)

Lời giải chi tiết:  

- Tác giả hoảng sợ khi nghĩ mình vẫn còn là một thứ quả xanh non bởi bản thân chưa trưởng thành hoặc hơn nữa là chưa làm được những điều xứng đáng với sự mong chờ của mẹ và có thể trở thành những người không tốt. Trong khi đó mẹ “bàn tay mỏi”, sự mòn mỏi đợi chờ và không chịu đựng được nữa.

⇒ Chúng ta thấy được sự băn khoăn về trách nhiệm của bản thân và sự lo lắng về một điều tất yếu. Sự lo lắng sâu sắc ấy là biểu hiện cao của ý thức trách nhiệm phải đền đáp công ơn người đã nuôi nấng dạy dỗ mình. 

Câu 5: Em thích câu thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói hộ em được điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2 - trang 28)

Lời giải chi tiết:  

- Câu thơ mà em thích nhất là “còn những bí và bầu thì lớn xuống/ chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn” vì nó có sự liên tưởng so sánh độc đáo giữa những giọt mồ hôi vất vả của mẹ nuôi ta khôn lớn, nó cứ dài ra và nặng thêm nhưng những quả bầu, quả bí. Qua đây em có thể thấy được sự hy sinh thầm lặng của mẹ và vô cùng biết ơn về công dưỡng dục sinh thành của mẹ.

- Bài thơ nói hộ em về lòng biết ơn vô bờ đối với công lao sinh thành dưỡng dục của cha mẹ cùng sự tần tảo hi sinh thầm lặng vì con cái của cha mẹ.