I. TRƯỚC KHI ĐỌC
Câu 1: Mùa xuân trong cảm nhận của em có gì đáng nhớ? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 90)
Lời giải chi tiết:
Mùa xuân trong cảm nhận của em đáng nhớ vì:
- Trời ấm dần khi Tết đến.
- Không còn hanh khô và những cơn mưa xối xả nữa mà thay vào đó là những tia nắng ban mai ấm áp.
- Đâu đâu cũng tấp nập, hối hả háo hức chờ đón Tết.
Câu 2: Hãy đọc một vài đoạn thơ mà em yêu thích viết về mùa xuân. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 90)
Lời giải chi tiết:
Hồn Xuân, Huy Cận
Ai biết em tôi ở chốn nào?
Má tròn đường nụ, trán vừa cao.
Tiếng mùa về gọi lòng em dậy,
Lơ đãng lòng tôi chẳng kịp rào.
Ai biết người yêu nhỏ của tôi,
Người yêu nho nhỏ trốn đâu rồi?
Bảo giùm với nhé, em tôi đó,
Tròn trĩnh Ngực trắng giòn như một trái rừng,
Mắt thì bằng rượu, tóc bằng hương.
Miệng cười bừng nở hàm răng lựu,
Sáng cả trời xanh mấy dặm đường.
Anh khắp rừng cao xuống lũng sâu,
Tìm em, đi hái lộc xuân đầu.
Trồng đâu chân đẹp tròn như cột?
Em đẹp son ngời như cổ lâu.
Nghe nhịp đời lên, em bỏ anh,
Đua theo xuân nở rộn trăm cành.
Ý mùa cũng rộn trong thân mới,
Tóc rủ bờ tơ sợi liễu mành.
Khách qua đường ơi! Em tôi đây,
Chân em: cỏ mượt, mắt: hồ đầy.
Lòng em hóa cảnh chờ anh gặp,
Man mác hồn xuân ngọn gió hây.
II. ĐỌC VĂN BẢN
Câu 1: Những màu sắc, âm thanh được gợi lên trong khổ thơ? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 90)
Lời giải chi tiết:
- Màu sắc được gợi lên trong khổ thơ là màu “xanh” và màu “tím biếc”.
- Âm thanh được gợi lên trong khổ thơ là tiếng hót “vang trời” và giọt long lanh “rơi”.
Câu 2: Vẻ đẹp mùa xuân qua hình ảnh “lộc”. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 90)
Lời giải chi tiết:
- Từ “lộc" có vai trò tăng thêm sức gợi cảm cho ý thơ.
- Lộc là lá biếc, chồi non của cây và nó còn có nghĩa là mùa xuân, sức sống và là thành quả hạnh phúc.
- Người cầm súng giắt lộc để ngụy trang ra trận, họ như mang theo sức xuân vào trận đánh. Người ra đồng thì lại như gieo mùa xuân trên từng nương mạ. Những con người lao động cùng những con người chiến đấu ấy đã mang cả mùa xuân ra trận địa của mình để gặt hái mùa xuân về cho đất nước.
⇒ Hình “lộc" chính là biểu tượng cho sức sống mới vươn lên. Lộc mà người chiến sĩ mang đến cho chúng ta chính là xương máu mà các anh đã đổ xuống và là công sức bảo vệ mùa xuân thanh bình của dân tộc, gieo lên niềm hạnh phúc đến mọi nhà.
Câu 3: Hình ảnh con chim, cành hoa, mùa xuân, nốt trầm nho nhỏ. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 91)
Lời giải chi tiết:
- Hình ảnh “con chim”: Âm thanh của chim chiền chiện ngân vang ngân cao và ngân xa đã giúp cho không khí trở nên vui tươi rộn ràng.
- Hình ảnh “cành hoa”: Bông hoa tím biếc chung thuỷ.
- Hình ảnh “mùa xuân”: Mùa xuân ấm áp và tràn đầy sức sống.
- Hình ảnh “nốt trầm nho nhỏ”: Nốt trầm ấy nhỏ bé, khiêm tốn và lặng lẽ cống hiến cho đời
III. SAU KHI ĐỌC
Câu 1: Trong khổ thơ đầu, nhà thơ miêu tả mùa xuân qua những hình ảnh nào? Những hình ảnh đó gợi cho em cảm nhận gì về mùa xuân? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 91)
Lời giải chi tiết:
Trong khổ thơ đầu tác giả đã miêu tả mùa xuân thông qua những hình ảnh:
- Dòng sông xanh dài và rộng.
- Bông hoa màu tím biếc.
- Con chim chiền chiền với tiếng hót rộn rã và vui tươi.
→ Không gian cao rộng và ngập tràn màu sắc tươi sáng cùng những âm thanh rộn ràng như thiết tha mời gọi níu giữ con người ở lại với cuộc sống, với mùa xuân của xứ Huế tươi đẹp.
- Những hình ảnh đó đã gợi cho em thấy vẻ đẹp của mùa xuân tràn đầy sức sống.
Câu 2: Cảm xúc của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa xuân được thể hiện như thế nào qua những dòng thơ: Ơi, con chim chiền chiện/ Hót chi mà vang trời/ Từng giọt long lanh rơi/ Tôi đưa tay tôi hứng? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 91)
Lời giải chi tiết:
Cảm xúc của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa xuân được thể hiện qua những dòng thơ trên:
- Có cái nhìn trìu mến đối với cảnh vật.
- Đưa tay ra “hứng” “giọt long lanh”, đây là giọt sương nhưng cũng có thể là ẩn dụ chuyển đổi cảm giác để chỉ tiếng chim “hót vang trời”.
⇒ Tác giả ngây ngất trước vẻ đẹp mùa xuân của thiên nhiên và khao khát được hòa mình cùng thiên nhiên, cùng đất trời.
Câu 3: Hình ảnh người cầm súng, người ra đồng gợi cho em nghĩ đến ai? Vì sao khi nói về mùa xuân của đất nước, nhà thơ lại nhắc đến hình ảnh người cầm súng và người ra đồng? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 92)
Lời giải chi tiết:
- Hình ảnh người cầm súng và người ra đồng gợi cho em nghĩ đến các chú bộ đội và những người nông dân.
- Tác giả đã cảm nhận và tái hiện lại khung cảnh mùa xuân của đất nước thông qua hai hình ảnh ý nghĩa biểu tượng là "người cầm súng" và "người ra đồng":
- "Người cầm súng" và "người ra đồng" là hình ảnh biểu tượng cho hai nhiệm vụ chiến lược quan trọng nhất của đất nước ta thời điểm bấy giờ.
- Hình ảnh "người cầm súng" đi liền với hình ảnh "lộc giắt đầy quanh lưng" gợi cho ta liên tưởng đến những vòng lá ngụy trang của những người chiến sĩ trên đường hành quân ra trận.
- Hình ảnh "người ra đồng" được kết hợp với hình ảnh "lộc trải dài nương mạ" gợi cho ta liên tưởng đến những cánh đồng xanh tốt, màu mỡ.
Câu 4: Hãy chỉ ra đặc điểm về cách gieo vần và ngắt nhịp trong khổ thơ sau: (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 92)
Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước
Lời giải chi tiết:
- Bài thơ được gieo vần “ngàn-gian-nan” với cấu trúc song hành như "đất nước chan ngàn năm", "đất nước như vì sao". Bài thơ được ngắt nhịp theo từng câu như sau:câu 1 nhịp 2/3, câu 2 nhịp 2/2, câu 3 nhịp 2/3, câu 4 nhịp 2/Câu 3
⇒ Bài thơ có cách gieo vần và ngắt nhịp rất hợp lý. Từ đó đã diễn tả được sự vận động đi lên của lịch sử đồng thời là lời khẳng định về sự trường tồn vĩnh cửu của đất nước. Cụm từ "cứ đi lên phía trước" như một lời khẳng định, thể hiện ý chí, lòng quyết tâm cùng niềm tin sắt đá về một tương lai tươi sáng, tốt đẹp của đất nước.
Câu 5: Theo em, vì sao tác giả muốn làm "con chim", "một cành hoa", "một nốt trầm"? Liên hệ với hoàn cảnh sáng tác của bài thơ, em có cảm nhận gì về ước nguyện mà nhà thơ muốn gửi gắm qua những hình ảnh này? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 92)
Lời giải chi tiết:
- Tác giả muốn làm "con chim", "một cành hoa", "một nốt trầm" vì ông khao khát muốn cống hiến và mong ước hóa thân vào những hình ảnh nhỏ bé để dâng hiến tuổi trẻ cho đời một cách khiêm nhường và tự nguyện.
- Liên hệ với hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được viết vào 11/1980 khi đất nước đã thống nhất và xây dựng cuộc sống mới. Tuy nhiên còn vô vàn khó khăn và thử thách. Bài thơ được ra đời chưa đầy một tháng trước khi nhà thơ mất, nó như một lời tâm niệm chân thành, gửi gắm tha thiết của nhà thơ để lại với đời. Ông muốn dâng hiến tuổi trẻ của mình cho đời một cách khiêm nhường và tự nguyện.
Câu 6: Trong phần đầu bài thơ, tác giả xưng "tôi" nhưng sang phần sau lại xưng "ta". Theo em, việc thay đổi cách xưng hô như thế có ý nghĩa gì? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 92)
Lời giải chi tiết:
Đây không phải việc sử dụng đại từ ngẫu nhiên mà tác giả đã sử dụng thay đổi đó để thể hiện tư tưởng của mình.
- “Tôi đưa tay tôi hứng” thể hiện cảm xúc cá nhân của nhà thơ trước cảnh đẹp cùng sức sống của mùa xuân. Là cái tôi yêu thiên nhiên và rung động trước cái đẹp của đất trời.
- Những khổ thơ sau, tác giả đã thay “tôi” bằng “ta" để bày tỏ tâm niệm tha thiết cùng khát khao cống hiến cho đời. “Ta” không chỉ thể hiện khao khát của riêng tác giả mà nó còn biểu hiện cho khao khát của nhiều người.
⇒ Sự biến chuyển từ cái tôi cá nhân thành một tập thể có cùng chung suy nghĩ và lý tưởng: sống cống hiến không chỉ là khát vọng của một người hay của riêng tác giả mà nó còn là khát vọng của nhiều người, của chung cộng đồng, nhân dân và đất nước.
Câu 7: Sau khi đọc và tìm hiểu bài thơ, em có nhận xét gì về cách dùng từ trong nhan đề Mùa xuân nho nhỏ? Nhan đề đó gợi cho em những cảm xúc, suy nghĩ gì? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 92)
Lời giải chi tiết:
- Tác giả viết bài thơ này khi đang nằm trên giường bệnh, khi ông sắp qua đời. Bài thơ là tiếng lòng tha thiết muốn gắn kết với cuộc đời đang tràn đầy sức sống của tác giả. Vì được sáng tác trong hoàn cảnh đặc biệt nên bài thơ mang ý nghĩa rất sâu sắc.
- Sự sáng tạo đặc sắc nhất của bài thơ đó là hình ảnh “mùa xuân nho nhỏ”. Từ láy “nho nhỏ” vừa chỉ mùa xuân riêng trong lòng nhà thơ trước mùa xuân lớn của cuộc đời mà vừa gợi lên vẻ xinh xinh đáng yêu của nó. Hình ảnh ấy cùng với hình ảnh cành hoa, con chim, nốt nhạc trầm xao xuyến đều mang những vẻ đẹp bình dị, khiêm nhường, thể hiện điều tâm niệm chân thành, tha thiết của tác giả. Ông nguyện làm một mùa xuân điều đó có nghĩa là muốn sống đẹp, sống có ích và sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình mang đến cho cuộc đời chung một nét riêng, một phần tinh túy của mình cho dù là nhỏ bé.
⇒ Nhan đề đã thể hiện lên khát vọng muốn dâng hiến mùa xuân nho nhỏ của cuộc đời mình cho mùa xuân chung, cuộc đời chung của dân tộc, đất nước.
IV. VIẾT KẾT NỐI VỚI ĐỌC
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 5 - 7 câu) nêu cảm nhận về một đoạn thơ mà em yêu thích trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 92)
Lời giải chi tiết:
Nhà thơ Thanh Hải đã để lại cảm nhận rất sâu sắc trong lòng người đọc về tình yêu cuộc sống, yêu quê hương đất nước tha thiết. Điều đó được thể hiện rõ nhất thông qua khổ thơ đầu bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”. Một màu xanh tươi sáng trải rộng mênh mông đã làm nền và tôn lên vẻ đẹp nổi bật của “bông hoa tím biếc”, màu tím biếc lung linh giữa “dòng sông xanh” lại càng thơ mộng. “Mọc" là vươn lên, trỗi dậy từ lòng đất, việc đặt từ “mọc" đặt ở đầu câu khiến ta thêm chú ý. Ngay từ câu thơ đầu bài thơ đã đem đến cho người đọc một sức sống mãnh liệt, bất ngờ đến ngạc nhiên của thiên nhiên và tạo vật. Bức tranh mùa xuân không chỉ có hình ảnh, màu sắc mà nó còn có cả âm thanh của tiếng chim chiền chiện hót ngân vang làm cho không khí buổi sớm xuân náo nức lạ thường. Tình yêu thiên nhiên cùng lòng yêu đời, yêu cuộc sống trào dâng chan chứa, tràn đầy. Tiếng thơ cũng như tiếng lòng của tác giả thốt lên từ trái tim rung động dạt dào. Tiếng chim trong vắt làm xao động một không gian yên tĩnh cùng tiếng hót vút cao giữa khoảng không bao la khiến lòng người xao xuyến. Âm thanh đã ngân vào lòng Thanh Hải những cung bậc kì diệu.
