I. CHUẨN BỊ

Yêu cầu: (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 46)

1. Ngoài bài thơ Đêm nay Bác không ngủ của Minh Huệ (đã học ở lớp 6), hãy tìm thêm một số bài thơ khác viết theo thể thơ năm chữ.

2. Đọc trước bài thơ “Ông đồ", tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Vũ Đình Liên.

3. Tìm hiểu thêm về chữ Nho và nghệ thuật viết chữ Nho (thư pháp).

Lời giải chi tiết:

1. Một số bài thơ khác viết theo thể thơ năm chữ: Mưa đêm, Thăm lại trường xưa, Thao thức, Trở gió…

2. Thông tin về tác giả Vũ Đình Liên

  • Vũ Đình Liên (12/11/1913- 18/1/1996) sinh ra tại Hà Nội nhưng quê gốc của ông ở thôn Châu Khê, xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương.
  • Ông là một trong những nhà thơ lớp đầu tiên của phong trào Thơ mới, ngoài làm thơ ông còn hoạt động trong lĩnh vực lý luận, phê bình văn học và dịch thuật. Vũ Đình Liên là hội viên sáng lập Hội nhà văn Việt Nam. 
  • Một số tác phẩm tiêu biểu của ông: Ông đồ, Lòng ta là những hàng thành quách cũ, Luỹ tre xanh, Người đàn bà điên ga Lưu xá... Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam (cùng Nhóm Lê Quý Đôn – 1957), Nguyễn Đình Chiểu (1957). 

3. Chữ Nho và nghệ thuật viết chữ Nho (thư pháp).

  • Chữ Nho còn được gọi là chữ Nôm cũ, nó là hệ thống văn tự ngữ tố dùng để viết tiếng Việt. Chữ Nôm được tạo ra dựa trên cơ sở chữ Hán - chủ yếu là phồn thể, vận dụng các phương thức tạo chữ hình thanh, hội ý, giả tá của chữ Hán để tạo ra các chữ mới bổ sung cho việc viết và biểu đạt các từ thuần Việt không có trong bộ chữ Hán ban đầu. Chữ Nôm được bắt đầu hình thành, phát triển từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 20.
  • Nghệ thuật thư pháp: Thư pháp được xuất hiện gần như đồng thời với sự hình thành văn tự bởi nhu cầu trình bày trang nhã, minh bạch văn bản. Công cụ chính để tạo nên thư pháp là bút cùng chất liệu lưu trữ văn tự mà sau này được hiểu là giấy và mực. Thư pháp gia thường không nhất thiết phải là bậc trí giả nhưng ít nhiều được coi trọng đó là nhờ vốn học vấn đủ để biên chép và họ có khả năng đẩy văn tự lên tầm nghệ thuật.

II. ĐỌC HIỂU

Câu 1: Xác định vần và nhịp của bài thơ. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 47)

Lời giải chi tiết:

Bài thơ có vần là vần cách và được gieo theo nhịp 2/3 và 3/2.

Câu 2: Cảnh và người ở phần đầu bài thơ hiện lên như thế nào? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 47)

Lời giải chi tiết:

Cảnh và người ở phần đầu bài thơ hiện lên như sau:

  • Cảnh:  hoa đào nở, phố đông người ⇒ không khí đông vui tấp nập ngày Tết.
  • Người: ông đồ già với mực tàu, giấy đỏ, bao nhiêu người thuê viết ⇒ hình ảnh quen thuộc, gần gũi trong ngày Tết. 

Câu 3: Tài năng viết chữ của ông đồ được thể hiện ở chi tiết nào? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 47)

Lời giải chi tiết:

Tài năng viết chữ của ông đồ được thể hiện ở chi tiết đó là: “hoa tay thảo những nét/ như phượng múa rồng bay”.

Câu 4: Từ “Nhưng” ở dòng 9 có vai trò gì? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 47)

Lời giải chi tiết:

Từ “nhưng" ở dòng thơ thứ 9 có vai trò dẫn dắt ý thơ từ khổ trước sang khổ sau tạo nên bước ngoặt trong cảm xúc của người đọc.

Câu 5: Các hình ảnh ở khổ thơ cuối có gì khác so với khổ thơ đầu? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 48)

Lời giải chi tiết:

Sự khác đó là không còn thấy ông đồ già bày mực tàu giấy đỏ nữa và phố xá cũng không còn đông đúc tấp nập. 

III. CÂU HỎI CUỐI BÀI 

Câu 1: Bài thơ Ông đồ viết về ai và về việc gì? Ai là người bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ trong bài thơ? Đó là cảm xúc, suy nghĩ gì? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 48)

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ “Ông đồ” viết về sự vắng bóng ông đồ thời nay, trước kia ông đồ rất được yêu mến và ca ngợi nhưng nay đã quên lãng “qua đường không ai hay”.

- Vũ Đình Liên là người bày tỏ cảm xúc và suy nghĩ trong bài thơ. Suy nghĩ đó là niềm tiếc thương và day dứt hết sức chân thành trước sự suy vi của Nho học đương thời.

Câu 2: Nội dung bài thơ được trình bày theo trình tự nào? Cách trình bày ấy có tác dụng gì? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 48)

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ được trình bày theo trình tự thời gian: ông đồ thời Nho học thịnh hành >< hình ảnh ông đồ khi Nho học suy tàn.

- Các trình bày ấy có tác dụng giúp người đọc có được cái nhìn bao quát và tổng thể để thấy rõ được thái độ của khách qua đường đối với người nghệ sĩ.

Câu 3: Phân tích và chỉ ra sự khác nhau của hình ảnh ông đồ ở các khổ thơ 1, 2 so với các khổ thơ 3, 4. Sự khác nhau ấy nói lên điều gì? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 48)

Lời giải chi tiết:

- Sự khác nhau của hình ảnh ông đồ ở các khổ thơ 1, 2 so với các khổ thơ 3, 4:

  • Khổ 1,2 ông đồ bày mực tàu giấy đỏ trong không khí đông vui tấp nập còn khổ 3,4 ông đồ vẫn ngồi đó nhưng không ai hay.
  • Khổ 1,2 cũng với mực tàu giấy đỏ người ta ca ngợi tài năng của ông đồ là “phượng múa, rồng bay” thì khổ 3,4 là hình ảnh ông đồ ế ẩm “giấy đỏ buồn không thắm,  mực đọng trong nghiên sầu” người thuê viết chữ vắng bóng. 

⇒ Sự khác nhau ấy đã khắc hoạ thành công hình ảnh ông đồ cùng câu chuyện về cuộc đời của người nghệ sĩ Nho học. Qua đó chúng ta thấy được tâm tình của người nghệ sĩ buồn đọng cùng tâm trạng u buồn, cô đơn, tủi phận. 

Câu 4: Trong bài thơ, tác giả sử dụng những biện pháp tu từ nào? Nêu tác dụng của những biện pháp đó. (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 48)

Lời giải chi tiết:

Những biện pháp tu từ được tác giả sử dụng trong bài thơ là: điệp từ, câu hỏi tu từ, đối lập (hai hình ảnh ông đồ thời vàng son và thời tàn phai), so sánh (như phượng múa rồng bay), nhân hóa (giấy đỏ buồn, mực sầu). Chúng có tác dụng khắc hoạ hình ảnh ông đồ thời Hán học đã tàn qua đó thể hiện sự tàn lụi của một nền học thuật, một truyền thống văn hoá. Đồng thời toát lên niềm cảm thương sâu sắc trước một lớp người đang tàn tạ cùng nỗi nhớ tiếc cảnh cũ người xưa của tác giả. 

Câu 5: Theo em, những câu thơ đó tả cảnh hay tả tình? Vì sao? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 48)

- Giấy đỏ buồn không thắm;

Mực đọng trong nghiên sầu...

- Lá vàng rơi trên giấy,

Ngoài giời mưa bụi bay.

Lời giải chi tiết:

Hai câu thơ trên đều tả cảnh để ngụ tình vì chúng mượn cảnh giấy đỏ buồn, mực đọng để chỉ tình cảnh đáng thương của ông đồ. Đồng thời mượn cảnh lá vàng, mưa bụi bay để gợi đến sự tàn phai, tàn lụi về một thời kỳ, một lớp người trong xã hội.

Câu 6: Qua bài thơ Ông đồ, em hiểu gì về tục “xin chữ" mỗi dịp Tết đến, xuân về? Nếu vẽ minh hoạ cho bài thơ, em sẽ vẽ hình ảnh nào? (SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1 - trang 48)

Lời giải chi tiết:

- Qua bài thơ “Ông đồ" em hiểu được tục “xin chữ” vào mỗi dịp Tết đến là một nét đẹp văn hoá của nhân dân ta. Xin chữ vào đầu năm thể hiện việc coi trọng chữ nghĩa, tri thức. Viết chữ trên giấy đỏ thể hiện mong muốn một năm may mắn và nhiều tài lộc. 

- Nếu vẽ minh hoạ bài thơ em sẽ vẽ hình ảnh ông đồ ngồi cạnh giấy đỏ và mực đong, bút nghiên gác.