I. TRƯỚC KHI ĐỌC
Câu hỏi: Em yêu thích mùa nào trong năm? Liệt kê một số từ ngữ em muốn dùng để miêu tả vẻ đẹp của mùa đó. (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 40)
Lời giải chi tiết:
Mùa mà em thích nhất là mùa xuân. Một số từ ngữ em muốn dùng để miêu tả về nó là: tươi tắn, rực rỡ, ấm áp, trong lành.
II. ĐỌC VĂN BẢN
Câu 1: Hình dáng, màu sắc, âm thanh, chuyển động của sự vật. (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 40)
Lời giải chi tiết:
- Hình dáng: Ao thu nhỏ và một chiếc thuyền câu “bé tẻo teo”
- Màu sắc: Nước trong veo, sóng biếc, trời xanh ngắt và có lá vàng.
- Âm thanh: Đưa vèo và đớp động.
- Chuyển động: sóng - hơi gợn tí , lá - khẽ đưa vào, tầng mây - lơ lửng.
Câu 2: Những hình ảnh thể hiện cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ. (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 40)
Lời giải chi tiết:
Những hình ảnh thể hiện cảm xúc và tâm trạng của nhà thơ là: Tựa gối buông cần lâu chẳng được/Cá đâu đớp động dưới chân bèo.
III. SAU KHI ĐỌC
Câu 1: Chỉ ra đặc điểm thi luật (bố cục, niêm, luật bằng trắc, vần, nhịp, đối) của thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật được thể hiện trong bài thơ Thu điếu. (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 41)
Lời giải chi tiết:
- Bài thơ có bố cục: Đề - thực - luận - kết. (2-2-2-2)
- Luật bằng trắc như sau:
- Vần là: eo.
- Nhịp là: 2/2/3 hoặc 4/3.
- Đối là: nắng xuống - trời lên.
Câu 2: Giải thích ý nghĩa của nhan đề bài thơ. Chỉ ra mối liên hệ giữa nhan đề và hai câu đề. (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 41)
Lời giải chi tiết:
- Tuy nhan đề của bài thơ là “Mùa thu câu cá” nhưng mục đích lại không ở việc kiếm cá ăn mà câu cá chỉ là cái cớ để tiêu sầu, để cảm nhận hương sắc mùa thu. Còn gì thú vị hơn việc được ngồi câu cá giữa một cùng phong cảnh quen thuộc của quê hương và để hồn thu thấm và hồn người.
- Nhan đề có mối liên hệ trực tiếp với nội dung của hai câu đề: Không gian ao thu với mặt nước êm đềm cùng một chiếc thuyền câu bé nhỏ.
Câu 3: Bức tranh thiên nhiên mùa thu được tái hiện ở những khoảng không gian nào? Nhận xét về trình tự miêu tả những khoảng không gian đó. (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 41)
Lời giải chi tiết:
- Bức tranh thiên nhiên mùa thu được tái hiện ở mặt ao (nước, thuyền câu, sóng), bầu trời (tầng mây, trời) và mặt đất (ngõ trúc).
→ Bức tranh được miêu tả theo trình tự không gian: từ gần đến xa, từ xa đến gần, từ thấp đến cao và từ cao xuống thấp.
Câu 4: Phân tích các từ ngữ miêu tả hình dáng, màu sắc, âm thanh, chuyển động,… của các sự vật, từ đó hãy khái quát những nét đẹp điển hình của mùa thu vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ được tái hiện trong bài thơ. (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 41)
Lời giải chi tiết:
- Ao thu: lạnh lẽo, trong veo - gợi lên tiết trời se lạnh cùng mặt nước phẳng lặng. Làn nước trong suốt có thể nhìn thấu đáy, chiếc thuyền câu bé tẻo teo (từ láy tượng hình) để nhấn mạnh sự nhỏ bé của con thuyền chỉ như chiếc lá đậu trên mặt ao thu. Không gian của ao thu cùng hình dáng của chiếc thuyền câu toát lên nét hài hoà, xinh xắn.
- Bầu trời: xanh ngắt - màu đặc trưng của trời thu đất Bắc. Nền trời cao, rộng, trong trẻo với những tầng mây lơ lửng tạo hình khối, toát lên vẻ bình yên, thanh tĩnh. Màu xanh của trời thu, của mặt nước, màu vàng của lá thu đã mang lại ấn tượng về một bức tranh thiên nhiên tươi sáng.
- Ngõ trúc: là lối ngõ nhỏ, quanh co, đây là không gian quen thuộc của làng quê Bắc Bộ, nó gợi lên một khung cảnh im vắng, tĩnh lặng.
- Chuyển động của tất cả các sự vật đều nhẹ nhàng, khẽ khàng: sóng lăn tăn “hơi gợn tí” theo làn gió nhẹ, lá “khẽ đưa vèo” – rơi rất nhẹ và rất nhanh và những đám mây lơ lửng như không trôi. Âm thanh tiếng cá “đớp động dưới chân bèo” đâu đó trên mặt ao.
⇒ Tất cả những nét đẹp điển hình của mùa thu vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ đã được tái hiện trong bài thơ: không khí mát lành, trời thu trong xanh, cao rộng, không gian êm đềm, thanh tĩnh, cảnh sắc hài hòa và giàu chất thơ.
Câu 5: Ở hai câu kết, hình ảnh con người hiện lên trong tư thế, trạng thái như thế nào? Qua đó, em cảm nhận được nỗi niềm tâm sự gì của tác giả? (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 41)
Lời giải chi tiết:
- Hình ảnh con người hiện lên ở hai câu kết trong tư thế của người ngồi câu cá “tựa gối, buông cần” như đang thu mình trên chiếc thuyền câu bé nhỏ trong trạng thái trầm tư. Âm thanh tiếng cá đớp bọt nước khẽ động dưới chân không chỉ làm tăng cái im ắng, tĩnh lặng của ngoại cảnh mà nó còn cho thấy khoảnh khắc trầm lặng và suy tư của con người.
⇒ Qua đó em thấy tác giả có một tâm hồn gắn bó tha thiết với thiên nhiên đất nước, có một tấm lòng yêu nước thầm kín nhưng không kém phần sâu sắc. Đó chính là nỗi lòng non nước, nỗi lòng thời thế của một nhà Nho có lòng tự trọng, lòng yêu quê hương đất nước.
Câu 6: Nêu chủ đề của bài thơ. Chủ đề ấy giúp em hiểu thêm điều gì về tâm hồn tác giả? (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 41)
Lời giải chi tiết:
- Chủ đề của bài thơ đó là thể hiện sự cảm nhận tinh tế về vẻ đẹp của mùa thu đất Bắc cùng tình cảm gắn bó tha thiết đối với quê hương của Nguyễn Khuyến, qua đó bày tỏ niềm ưu tư trước thời cuộc.
⇒ Tác giả có tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, chan hoà với thiên nhiên, ông biết yêu mến, trân trọng cuộc sống bình yên nơi làng quê. Đây là tâm sự sâu kín của một con người dẫu tìm về cuộc sống ẩn dật vẫn không nguôi nỗi buồn thời thế.
IV. VIẾT KẾT NỐI VỚI ĐỌC
Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) phân tích hai câu thơ khiến em có ấn tượng nhất trong bài thơ Thu điếu. (SGK Ngữ văn lớp 8 Tập 1 - trang 41)
Lời giải chi tiết:
Hai câu thơ khiến em ấn tượng nhất trong bài thơ Thu điếu là:
“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”
Hình ảnh “ao" là hình ảnh gần gũi, thân thuộc với người nông dân. Khi thời tiết chuyển qua mùa thu, đến cái ao cũng mang hơi hướng, âm hưởng mùa thu với làn nước mát lạnh, trong veo. Trong khung cảnh mùa thu với ao nước trong xanh và làn nước mát lạnh ấy là hình ảnh chiếc thuyền câu cá của người thi sĩ nhỏ bé, lọt thỏm trong không gian rộng lớn trở nên “bé tẻo teo”. Khung cảnh thiên nhiên đã làm bức tranh mùa thu trở nên đẹp đẽ, mang màu sắc riêng biệt chứ không lẫn với bất kỳ nơi nào.
